Waarom is Nederland een belangrijke speler op de wereldwijde markt voor plastic afval?

De handel in plastic afval is een grote wereldwijde business waarbij grote bedrijven, kleine handelaren, afvalmakelaars, wetshandhavingsinstanties en overheden van over de hele wereld betrokken zijn. In 2023 was de gerapporteerde wereldwijde export van plastic afval ongeveer 6,13 miljard US dollar waard, een winstgevendheid die door het Basel Institute of Governance op één lijn wordt gesteld met andere grote misdaadgebieden zoals mensenhandel. De dynamiek binnen de sector is duidelijk: plastic afval-zendingen stromen vaak van hoge-inkomenslanden naar lage-inkomenslanden*. De ontvangende bestemmingen, die niet zijn uitgerust met een adequate en/of toereikende infrastructuur voor afvalbeheer, worden vaak overspoeld met afval en moeten de buitenlandse export beheren bovenop hun eigen binnenlandse afval. In dit artikel leggen we uit waarom afvalhandel zo winstgevend blijft voor sommige actoren en waarom specifieke landen – zoals Nederland – een sleutelrol spelen.

De meeste van deze moreel twijfelachtige plastic afval-stromen zijn in het verleden wettelijk toegestaan. Deskundigen schatten dat ongeveer 25% van de wereldwijde handel in plastic afval illegaal is en onder de radar van wetshandhavingsinstanties en officiële rapporten blijft. Illegale afvalhandel is de op één na meest winstgevende milieucriminaliteit ter wereld, na de handel in wilde dieren. Dit is wat bekend staat als misdrijf met een hoog rendement en een laag risico. Afval heeft meestal een negatieve economische waarde omdat het voor de partijen die het produceren kosten met zich meebrengt als ze het veilig en duurzaam willen beheren. Daarom zijn er prikkels om manieren te vinden om die beheerkosten te verlagen door de procedure uit te besteden. Het afval verschepen naar landen met minder strenge milieunormen of het gewoon illegaal dumpen buiten het zicht van de autoriteiten is de belangrijkste modus operandi. Illegaal plastic afval exporteren is zo simpel als het veranderen van een nummer in de registratiecode van de zending en hopen dat de douane het niet controleert. Zoals de Word Customs Organization verklaarde in hun Illicit Waste Report, wordt de hoge winstgevendheid veroorzaakt door de zwakke handhaving van regelgeving op veel handelspunten over de hele wereld. Hierdoor kunnen grote hoeveelheden recyclebaar en niet-recyclebaar plastic afval verkeerd worden geclassificeerd en buiten de Europese Unie worden geëxporteerd naar Türkiye en Zuidoost-Azië. Dergelijke praktijken leiden vaak “tot een gebrek aan milieuhygiënisch verantwoord beheer, wat ernstige vervuilingsrisico’s met zich meebrengt voor lucht, water en bodem”. Zoals veel voorstanders van milieurechtvaardigheid hebben aangetoond, wordt Europees plastic vaak verbrand op illegale stortplaatsen in landen als Maleisië en Türkiye.

Wat is de rol van Nederland?

Nederland is een van de meest verdienende landen ter wereld. De Nederlandse economie is sterk en sterk gericht op handel dankzij de bevoorrechte geografische positie in het hart van de EU, met toegang tot internationale wateren en goede handelsbetrekkingen. Ondanks zijn kleine omvang is Nederland een van de grootste exporteurs van plastic afval per hoofd van de bevolking ter wereld en staat het elk jaar in de top 5 van landen die in totaal plastic afval exporteren. Uit de laatste rapporten over dit onderwerp van wetenschappers van de Universiteit Utrecht blijkt dat er jaarlijks in totaal ongeveer 2000 kiloton (kiloton = 1 miljoen kilo) plastic afval op Nederlands grondgebied terechtkomt. Ter referentie, dat zou ongeveer hetzelfde volume zijn als 3,8 miljard liter water, meer dan 1.510 Olympische zwembaden vol met plastic afval.

Figuur 1. Nederlandse import en export van plastic afval in 2017.
In deze figuur, uitgewerkt door Lobelle et al. (2023), is te zien hoe groot de Nederlandse PW-stromen zijn en welk deel daarvan wordt gerapporteerd.

In 2022 ging ruwweg 18,5% van het wereldwijd geïmporteerde plastic afval naar Nederland, een opvallend aandeel als je bedenkt dat Nederlanders momenteel niet meer dan 0,24% van de totale wereldbevolking uitmaken. Het grootste deel van het door Nederland geïmporteerde afval komt uit Europa, voornamelijk uit Duitsland, België, het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk. Toch is de eindbestemming van Nederlands geïmporteerd plastic afval over het algemeen onbekend en is de traceerbaarheid zwak.

Naast de schatting dat 25% van het plastic afval illegaal wordt verhandeld, zijn er opmerkelijke hiaten in de officiële gegevens. Gegevens uit 2017 laten bijvoorbeeld zien dat een hoog percentage van het Nederlandse plastic afval (zowel geïmporteerd als nationaal geproduceerd) schaamteloos niet werd gerapporteerd en dat de locatie ervan een mysterie is gebleven voor officiële bronnen. Deskundigen van Rijkswaterstaat verklaren: “We weten dat de gegevens niet volledig zijn en dat er grote gaten in zitten…we weten niet wat er gebeurt met de plastic afvalstromen…we kunnen de verschillen tussen de cijfers van de officiële bronnen niet verklaren” (interview met adviseur circulaire economie en afval van Rijkswaterstaat, 2 juni 2025). Bovendien meldde Nederland dat de plastic afval-import meer dan 300% bedraagt van hun resterende binnenlandse recyclingcapaciteit.

Volgens de Nederlandse Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) verlaat illegaal verhandeld plastic afval het land meestal vermengd met andere materialen of verkeerd gelabeld als andere soorten goederen, meestal tweedehands artikelen, nieuw materiaal of reeds (gedeeltelijk) verwerkt recyclebaar afval. 

Hoewel bij export algemeen wordt verklaard dat alleen recyclebaar plastic afval buiten de Nederlandse grenzen wordt geëxporteerd, verklaren experts op dit gebied dat meer dan 60% van het plastic afval dat door Türkiye wordt geïmporteerd niet recyclebaar is (interview met PhD Marine Biology en expert op het gebied van internationale handel in plastic afval, 4 april 2025). Een zorgwekkend cijfer gezien het feit dat het land in 2024 meer dan 33 miljoen kilo Nederlands plastic afval importeerde. Niettemin maken de lage prijzen die Turkse importeurs betalen het winstgevend om grote hoeveelheden plastic afval voor zeer weinig geld te exporteren. Dus zelfs als het deel van de lading dat gerecycled kan worden (en dus een positieve economische waarde heeft) beperkt is, kunnen ze nog steeds winst maken. Toch staat Türkiye niet op zichzelf en zal het waarschijnlijk ook gebeuren in landen buiten het OESO-gebied, die in 2024 goed waren voor meer dan 40% van alle Nederlandse plastic afval-export (zie figuur 2). Basel Action Network (BAN) en Environmental Investigation Agency (EIA) zijn NGO’s die zich momenteel met deze zaak bezighouden en periodiek rapporten over de zaak publiceren.

Figuur 2. Nederlandse export van plastic afval 2019-2024 op basis van ComTrade Data.

Waarom importeert Nederland zoveel plastic afval?

Dat komt door twee belangrijke factoren:

• Ten eerste de haven van Rotterdam. Deze haven in het zuiden van het land is de drukste haven van Europa en naar verluidt een van de belangrijkste punten van vertrek van afvaltransporten buiten de Europese Unie. Daarom is Nederland in veel gevallen niet de eindbestemming van dit afval, maar eerder een doorvoerhaven op weg naar buiten de Europese Unie. Ongeveer 40% van de totale Nederlandse export van kunststofafval gaat naar Indonesië, Vietnam, Maleisië en Türkiye. Gegevens over de exacte export variëren echter sterk tussen (officiële) bronnen. Bovendien veranderen containers vaak meerdere keren van eigenaar binnen hun tijd in de haven, wat de traceerbaarheid van de PW-transporten verder bemoeilijkt. De adviseur circulaire economie & afval van Rijkswaterstaat verklaarde dat zijn agentschap niet in staat is om het verschil tussen de bronnen te verklaren, “de haven van Rotterdam is een zwart gat, we weten niet wat daarbinnen gebeurt, en Rijkswaterstaat staat niet in actieve communicatie met ILT, de havenpolitie of de douane”.

Figuur 3. Nederlandse export van plastic afval 2020-2025.
In deze figuur, uitgewerkt door Basel Action Network (2025), is de omvang van de maandelijkse export van Nederlands afval naar verschillende gebieden te zien.

• Ten tweede, ondanks de ontwikkeling van aanvullende regelgeving over dit onderwerp, zorgt het gebrek aan wetshandhaving ervoor dat zowel legale als illegale export van plastic afval gemakkelijk door de haven gaat zonder gecontroleerd te worden. In het Nederlandse geval zijn wetshandhavingsinstanties en overheidsinstanties het erover eens dat het risicoprofielsysteem, dat bepaalt of een zending wordt onderzocht, niet effectief is en te veel vertrouwt op het feit dat criminelen verdacht ‘lijken’. De douane in de Rotterdamse haven voert jaarlijks in totaal 4.800 controles uit op afvaltransporten, waarvan slechts 13% op plastic afvaltransporten. Dit komt neer op iets minder dan gemiddeld 2 controles per dag van het jaar. Gezien de omvang van de handel lijkt dit onvoldoende. Toch heeft de douane tot nu toe geweigerd om mee te werken aan dit onderzoek.

Vooruitblik 

Ondertussen blijft de kunststofmarkt in versneld tempo groeien en is de Europese export naar niet-OESO-landen de afgelopen twee jaar met 36% gegroeid. Toch heeft de situatie onlangs een wending genomen. In mei 2024 werd binnen de Europese Unie een nieuwe reeks internationale regels goedgekeurd – de Afvaltransportverordening – met betrekking tot de grensoverschrijdende overbrenging van afval. De handhaving van de nieuwe wetten begint naar schatting in 2026. Eerdere wetgeving stond export van PW buiten het OESO-gebied toe aan inrichtingen die konden aantonen dat ze hun import milieuvriendelijk beheerden. Het nieuwe regelgevende kader zal echter alle export van plastic buiten het OESO-gebied verbieden, met als doel om alle transporten naar Zuidoost-Azië stop te zetten. Andere maatregelen omvatten het opzetten van een online internationale database van afvaltransporten om de traceerbaarheid van verhandeld afval te verbeteren. De strengere regelgeving voor de handel in PW met landen buiten de OESO heeft echter geleid tot het afstoten van transporten naar Türkiye (dat binnen het OESO-gebied ligt). De Turkse import van BSA is de afgelopen jaren drastisch toegenomen (zie figuur 2), evenals het aantal en de omvang van illegale stortplaatsen op het nationale grondgebied.

Omstreden is dat de Europese Unie intensief heeft vertrouwd op het uitbesteden van kunststofafval buiten haar grenzen en momenteel niet over de recyclingcapaciteit beschikt om het beheer van haar eigen binnenlandse kunststofafval bij te houden. Bovendien zijn er alleen al in Nederland 7 kunststofrecyclingbedrijven gesloten in 2024. Meer dan ooit zitten Nederlandse PW-exporterende bedrijven in een wurggreep. Enerzijds hopen ze dat de implementatie van de afvaltransportverordening vertraging oploopt (interview met CEO van Nederlands grootste exporteur van kunststofafval, 10 april 2025). Aan de andere kant is er geen alternatieve bestemming of oplossing voor het voortzetten van de export van afval buiten het OESO-gebied, waardoor ze vrezen voor een ineenstorting van de markt. Het is nu de taak van de Nederlandse wetshandhavingsinstanties om de nieuwe regelgeving effectief te implementeren en de legale overbrenging beter te controleren en illegale overbrengingen op te sporen. Tegelijkertijd benadrukt de crisis in de recyclingsector de noodzaak om de productie van PW in alle Europese lidstaten drastisch te verlagen om het eigen afval te kunnen verwerken. Daarom moeten preventie- en hergebruikstrategieën worden opgeschaald om de kraan van de productie van kunststofafval dicht te draaien. Bovendien moet Europa verantwoordelijkheid nemen voor zijn eigen afvalproductie, in plaats van problematisch afval te verplaatsen naar andere landen buiten Europa.

Disclaimer: Uit respect voor de privacy van onze bronnen heeft Fair Resource Foundation besloten om de namen van de geïnterviewde deelnemers aan dit onderzoek niet openbaar te maken.

More on this topic