Brand audit Oostende: wie zijn de grootste strandvervuilers?

Brand audits: what did we actually do?

Over de hele wereld worden merkaudits^[1] uitgevoerd door duizenden vrijwilligers en organisaties met het gezamenlijke doel de verantwoordelijkheid terug te schuiven naar waar deze thuishoort: bij de feitelijke vervuilers, de producenten en verkopers van het afval dat in ons milieu terechtkomt.

In Oostende hoef je niet ver te zoeken om zo’n audit uit te voeren. Deze zomer vond Proper Strand Lopers tijdens hun dagelijkse schoonmaakbeurt van een uur maar liefst 4.000 liter afval op iets meer dan een uur tijd. Dit trieste nieuws ging terecht viraal op sociale media. Hoe is het mogelijk dat we zoveel afval op onze stranden en in zee laten belanden?

Om te bepalen waar dit afval vandaan kwam, verzamelden we een monster van de hoeveelheid zwerfvuil voor een dag om de inhoud ervan te ontleden. Het was een dag op het einde van het seizoen (28 augustus) waar we toch nog 450 liter verzamelden om te analyseren.

Wie zijn de grootste vervuilers van de stranden in Oostende?

Coca-Cola, Unilever and Lidl zijn de “winnaars”

Van wie is het afval dan? Figuur 1 toont de twintig grootste vervuilers in itemeenheden:

Wat wereldwijd geldt, geldt ook overal in België: Coca-Cola stond eerder dit jaar al op het podium van de Brand Audit die City to Ocean in het Brusselse kanaal uitvoerde.   

Interessant is dat de supermarkten in België (Lidl, Colruyt, Aldi, Carrefour, Albert Heijn, Delhaize en Intermarché) de eigenaren zijn van de merken die 20% van alle merkafval vertegenwoordigen die we tijdens de audit in Oostende hebben aangetroffen. Zij zijn dubbel verantwoordelijk: als producent van de verpakkingen, maar ook als verkooppunt. Toch blijft het aantal initiatieven in België om de verpakkingen in supermarkten te verminderen beperkt tot een paar weinig overtuigende experimenten en pilots. Onze, met dezelfde partners, eerder uitgevoerde #EndDoublePackaging-campagne benadrukt dit gebrek aan concrete actie van supermarkten.

Let op: bij een merkaudit heeft niet elk afvalproduct voldoende zichtbare branding om te kunnen worden gekoppeld aan een specifieke producent of retailer. Of het nu komt doordat de etikettering vervaagd is door langdurige blootstelling aan de elementen, of omdat het product simpelweg geen merk draagt.

Waaruit bestaat het afval?

Plastics vertegenwoordigen 40% van al het gevonden zwerfvuil (in eenheden). Naast de voor de hand liggende plastic flessen vonden we dienbladen, voedselcontainers, drinkbekers, rietjes, fruit- en groentenetten, allemaal begraven in het zand en aangespoeld op de vloedlijn. Dit heeft catastrofale gevolgen voor het lokale ecosysteem en onze gezondheid. Het zwerfvuil vervalt tot microplastics die in het zand en in de zee terechtkomen, door dieren worden opgegeten, en in ons voedsel en lichaam terechtkomen. Verschillende onderzoeken luiden de alarmbel over de aanwezigheid van deze microplastics in het menselijk lichaam (placenta, hersenen, bloed), en we staan ​​nog maar aan het begin van de ontdekking van het schadelijke effect dat ze hebben op onze gezondheid.

De ontbossing groeit snel in Europa (Zweden, Finland) en Zuid-Amerika (Brazilië) als gevolg van de groeiende vraag naar papieren verpakkingen. De pulpproductie – die alleen al in Brazilië wordt gebruikt voor de productie van kartonnen verpakkingen – beslaat 7,2 miljoen hectare – tweemaal zo groot als in België. Bovendien bevatten de meeste papieren artikelen voor voedselverpakkingen nog steeds een plastic voering, wat betekent dat we eigenlijk nog steeds plastic in ons milieu uitstoten.

Wat ook weerzinwekkend is, is dat het afval dat we tegenkomen altijd hetzelfde is: plastic afval zoals voedselcontainers en individuele wikkels, en dezelfde kartonnen bekers en bakjes. Of het nu aan de Vlaamse kust is of in de Brusselse kanalen. Op enkele variaties na – sigarettenpeuken en papieren servetten werden minder aangetroffen in het Brusselse kanaal – is het keer op keer hetzelfde afval. Dezelfde verpakking, door dezelfde producenten op de markt gebracht. Het wordt tijd dat die producenten verantwoordelijk worden gehouden.

Van observatie tot actie: Belgie, doe de verantwoordelijke betalen!

Het identificeren van het probleem is een goed begin, maar we hebben concrete acties nodig van producenten en van de regionale en federale overheden om het op te lossen. Er bestaan ​​al veel oplossingen om de afvalberg die ons milieu en onze gezondheid bedreigt, terug te dringen. En nee, deze oplossingen houden niet op bij het vragen van consumenten om zich verantwoordelijker te gedragen als het om zwerfvuil gaat.

Hieronder noemen en lichten wij enkele van de vele mogelijkheden toe om zwerfafval terug te dringen.

• Plastic flessen en blikjes – 10% van het zwerfvuil (35% in volume): voer een statiegeld van € 0,25 in op plastic flessen en blikjes. Deze oplossing heeft zijn effectiviteit bewezen in 16 andere Europese landen en zal vanaf 2029 verplicht zijn in Europa. Statiegeld kan tot 90% van de hoeveelheid statiegeldhoudende verpakkingen in het zwerfafval verminderen.
• Papieren servetten – 9% van het zwerfvuil: introductie van een “on demand”-systeem binnen de HORECA, zodat consumenten niet automatisch 20 servetten krijgen voor één maaltijd.
• Plastic voedselverpakkingen – 8% van het zwerfvuil: 
  • De federale belasting op plastic drankverpakkingen voor eenmalig gebruik uitbreiden naar alle plastic voedselverpakkingen om producenten te stimuleren de hoeveelheid wegwerpartikelen die op de markt wordt gebracht te verminderen en te investeren in herbruikbare systemen; 
  • Voltooi de Interregionale Samenwerkingsovereenkomst inzake REP en zwerfvuil op interregionaal niveau, zodat de kosten voor het opruimen van zwerfvuil in plastic voedselverpakkingen worden gedragen door de producenten ervan, in plaats van door vrijwilligers of gemeenten.
    Let op: deze akkoord zou vanaf januari 2023 van kracht moeten zijn;
  • Ban packaging on most fruit and vegetables: other countries such as France and Luxembourg already took big steps in phasing out the plastic used to wrap fruit and vegetables. Studies show (WRAP, 2022) that this type of packaging is often unnecessary and only used to sell more products. It’s time to unwrap them.

   

  General solutions: preventing over cleaning

  Beyond those specific solutions per stream, we need a more general approach of packaging to reduce, rethink, reuse over cleaning up waste that end up in nature. Some solutions for Belgium include: 

• Prioritising prevention and reuse to avoid packaging turns into waste in the first place. Only 2 reusable items were found among the 1400 individual items counted in the brand audit. Single-use items are inherently the ones ending up in litter. Regional governments need to ensure that producers, supermarkets and federations (Fost Plus, Comeos and Fevia) are prioritising the development of packaging-free and reuse solutions. Projects such as Circular Wallonia or Green Deal Anders Verpakt are a good start, but if as much would be invested in prevention and reuse as is currently being invested in new (chemical) recycling solutions, Belgium would be way further along in the transition to circular economy;
• Prohibiting the use of Green Claims such as “Planet Safe Plastic”. Products carrying these labels still end up as waste in nature and can have the unwanted side effect of making consumers less aware of the potential harmful impact of their waste.

In their new coalition agreement, both Flanders and Wallonia mention the “polluters-pay” principle, but unfortunately without any concrete measures. Together with this brand audit, we provide both governments with a list of clear actions that they can, and should, undertake to solve the problem. 

Governments must take action and make producers take responsibility for the waste they create. Let’s finally shift our focus from cleaning up the mountains of waste that end up in nature, to preventing precious materials from becoming waste in the first place. It’s time to turn off the tap.

[1] We followed the methodology of Break Free from Plastic and submitted this brand audit for their yearly report (and included non-plastic categories as well). ↑

[2] Fost Plus is the Belgian household waste producer organization. It is responsible, on behalf of producers and retailers, to improve the circularity and environmental-friendliness of packaging for its members. ↑