“Samen met andere milieuorganisaties hadden we vanaf het begin geen vertrouwen in het plan van het Centraal Bureau voor Levensmiddelenhandel (CBL), FNLI en Afvalfonds om blikjes niet in de supermarkten, maar in plaats daarvan in de publieke ruimte in te zamelen. In alle Europese landen neemt de retail de flessen en blikjes gewoon weer in. Alleen statiegeldsystemen met deze ‘return-to-retail’ halen retourpercentages van 90 procent, en dat is in Nederland de minimale verplichte wettelijke doelstelling. Inzamelen in de supermarkten en andere verkooppunten is de enige juiste weg. Hoe klantvriendelijker het statiegeldsysteem, hoe beter voor het milieu.” Ekoplaza en Marqt, die geen lid zijn van het CBL, beslisten afgelopen maandag al om statiegeldblikjes gewoon in hun winkels in te nemen.

Een jaar tijd verspeeld

Er zijn best wat kanttekeningen te plaatsen bij het proces dat  het CBL, FNLI en het Afvalfonds Verpakkingen hebben gevoerd. Het kabinet-Rutte III besloot op 3 februari 2021, dus ruim een jaar geleden al, dat er op 31 december 2022 statiegeld op blikjes komt. Pas in december 2021, ruim 10 maanden na het kabinetsbesluit, publiceerde Afvalfonds Verpakkingen hun plan. Het plan verbijsterde experts en stakeholders omdat het bedrijfsleven koos voor een omslachtige, dure en klant-onvriendelijke opzet die heel sterk afweek van de gebruikelijke statiegeldpraktijk in andere landen.

Er is in de voorbije maanden veel protest nodig geweest, van de Vereniging van Nederlandse gemeenten VNG, de NVRD, de milieuorganisaties, Tweede-Kamerleden, gemeenten, Consumentenbond en zelfs van supermarkten Ekoplaza en Marqt om het bedrijfsleven ervan te overtuigen om de meest evidente en standaard route van inname in supermarkten te nemen.

Hoorzittingen en opvolging van de uitrol

Uiteindelijk komt het bericht van het CBL nét voor de hoorzittingen donderdag/morgen in de Tweede Kamer, waar het bedrijfsleven het voorstel moet toelichten en Tweede Kamerleden in gesprek gaan met meerdere stakeholders. Dit vooruitzicht in combinatie met de oplopende maatschappelijke weerstand lijkt nu tot de beslissing van CBL te hebben geleid. Dit neemt niet weg dat de Tweede Kamer uitvoeriger moet geïnformeerd worden dan enkel met een kort persbericht van het CBL en dat de betrokken stakeholders gehoord moeten kunnen worden. De hoorzittingen moet blijven doorgaan.

Intussen zijn er immers 13 maanden tijd verspeeld en resten er nog minder dan 10 maanden om het innamesysteem voor de statiegeldblikjes in de supermarkten uit te rollen. Zowel deze krappe timing als het eerdere verloop van het proces heeft het vertrouwen van meerdere stakeholders deels beschadigd. Alle Nederlanders krijgen straks te maken met statiegeld op blikjes. Het is daarom belangrijk dat alle stakeholders de uitrol van het nieuwe plan strak kunnen opvolgen. De Tweede Kamer kan het CBL vragen om binnen de twee weken uitvoerig te informeren over alle details van de precieze opzet, budgettering en timing van de uitrol. De Tweede Kamer kan ook een voortgangsrapportage eisen op geregelde tijdstippen.

Daarbij moet de regering garanderen dat er transparantie komt over de innamecijfers en bepalen wie verantwoordelijk wordt voor het behalen van de wettelijke doelstelling van 90 % inzameling van blikjes tegen 2024.

Innameplicht voor grote verkooppunten en transparantie in de wetgeving

Op aandringen van het bedrijfsleven haalde het kabinet de innameplicht voor grote verkooppunten en supermarkten uit de wetgeving. We hebben direct vanaf het begin en herhaaldelijk gewaarschuwd dat dit tot problemen kon leiden. De gebeurtenissen van de voorbije maanden hebben die lacune in het statiegeldbesluit voor zowel flesjes als blikjes pijnlijk onderstreept.

Bij de plastic flesjes stellen we vast dat er een hele reeks grote verkooppunten die geen supermarkten zijn (zoals bioscoopketen Pathé, pretparken, LaPlace, Hema, Axion) weigeren om klanten statiegeld te geven voor de lege plastic flesjes, en dat zal voor blikjes niet anders zijn.

Bij de blikjes stellen we daarbij vast dat het ontbreken van een innameplicht voor supermarkten leidde tot een jaar van klassiek ‘meestribbelen’ door de supermarkten en nodeloos ingewikkelde plannen, die alleen na sterk maatschappelijk protest toch worden ingewisseld voor een logische opzet van het statiegeldsysteem.

Hier is een rol voor de Tweede Kamer en de staatssecretaris voor Infrastructuur en Waterstaat Vivianne Heijnen weggelegd: schrijf de innameplicht voor verkooppunten, inclusief de supermarkten, die eerder in de wetgeving stond, er terug in, zonder de startdatum van statiegeld op blikjes per 31 december 2022 te vertragen.

“We moeten goed voor ogen blijven houden wat het doel van dit alles is. Namelijk: dat Nederland per 31 december een stevig en klantvriendelijk statiegeldsysteem heeft waardoor de blikjes niet langer massaal in het milieu belanden. Het gaat daarbij niet alleen over de circulaire economie of het imago van de supermarkten. Het gaat ook over de leefomgeving van alle Nederlanders”, besluit milieuorganisatie Recycling Netwerk Benelux.

In de media

Adformatie, Supermarkten zamelen blikjes toch zelf in, 9 maart 2022

Trouw, Nederlandse supermarkten gaan toch zelf blikjes inzamelen, 9 maart 2022

Levensmiddelenkrant, Supermarkten gaan blik inzamelen, 9 maart 2022