Vanaf 1 april 2023 zit er statiegeld op blikjes. “Aanstaande zaterdag vieren we weer feest, want dit is de tweede grote overwinning op dit slepende dossier na de start van statiegeld op plastic flesjes op 1 juli 2021”, aldus Suze Govers van Recycling Netwerk Benelux. “Maar naast dat we blij en trots zijn over dit resultaat, is het kwalijk dat consumenten straks niet overal hun statiegeld terug kunnen krijgen en is het bedrag van 15 eurocent ook te laag om zoveel mogelijk blikjes ingeleverd te krijgen.”

De feiten

Net zoals bij de flesjes, komt er ook op blikjes 15 eurocent statiegeld. Consumenten krijgen dit bedrag terug wanneer ze het blikje weer inleveren, bijvoorbeeld bij de supermarkt. Nederland kende al statiegeld op grote PET flessen (25 eurocent statiegeld), en sinds de zomer van 2021 zijn de kleine PET flesjes daarbij gekomen. Dit zorgde meteen voor een significante daling van deze flesjes in het zwerfafval.

Het aandeel blikjes daarentegen in het zwerfafval is de afgelopen jaren alleen maar toegenomen. We verwachten dat we na de invoering van statiegeld op blikjes, net zoals bij de plastic flesjes, snel een grote afname gaan zien.

Verbeterpunten

Met alleen de invoering van statiegeld op blikjes zijn we er nog niet. Het systeem moet goed en met oog voor de consument worden opgezet om ervoor te zorgen dat zoveel mogelijk blikjes worden ingeleverd.

Te laag statiegeldbedrag

We vinden 15 eurocent op blikjes een te laag statiegeldbedrag. Statiegeld op blikjes is nieuw voor de consument en mensen moeten hieraan wennen.  Een goed statiegeldbedrag helpt mensen in bewustwording en bij het oppakken van nieuw gedrag. Bovendien heeft de Nederlandse regering in de wet vastgelegd dat 90% van de blikjes (en flessen) weer teruggebracht moet worden, en een goed statiegeldbedrag helpt daarbij.

Van de kleine plastic flessen met 15 eurocent statiegeld wordt veel minder dan 90% ingezameld. In Duitsland zit 25 eurocent op alle drankverpakkingen en daar komt 98% weer retour. Ook niet onbelangrijk: als er minder drankverpakkingen worden worden teruggebracht, hoeven supermarkten ook minder statiegeld uit te keren. Zo leiden lage retourpercentages tot financieel voordeel voor het bedrijfsleven, ten koste van de consument.

Consumenten moeten op veel meer plekken hun statiegeld terug kunnen krijgen

Het hele idee van statiegeld is dat je als consument je geld terug krijgt wanneer je je drankverpakking inlevert. Op dit moment is dit bij veel verkooppunten, bijvoorbeeld bioscopen, drogisterijen en pretparken, echter niet het geval. Daar kun je hoogstens je flesje, en straks je blikje, achterlaten in een afvalbak, maar wordt er in ruil voor dit goede gedrag geen statiegeld uitgekeerd. Het bedrijfsleven telt deze locaties wel mee als zij spreekt van de meer dan 27.000 innamepunten in Nederland, maar dat is misleidend omdat ze feitelijk geen onderdeel zijn van het statiegeldsysteem. Doordat je niet op alle locaties waar je flesjes en blikjes kunt kopen er bij inlevering ook weer statiegeld voor terugkrijgt, wordt het voor consumenten bemoeilijkt om hun geld terug te krijgen. Dit is een kwalijke zaak en het ondermijnt de werking van het statiegeldsysteem – en daarmee de beoogde milieu impact.

Suze Govers: “Het is bij de regering bekend dat het statiegeldsysteem voor de plastic flesjes niet goed genoeg werkt en het is ook duidelijk wat er anders moet, maar ze pakken de regie niet. Hierdoor gaan we dadelijk bij de blikjes tegen dezelfde problemen aanlopen.”

Vertraging

Volgens de wet had statiegeld op blikjes eigenlijk al op 31 december vorig jaar van start moeten gaan. Het bedrijfsleven had bijna 2 jaar om het systeem op te zetten, maar heeft zelf ruim een jaar verspeeld door eerst in te zetten op inzameling buiten de supermarkt. Korte tijd nadat dit plan onder maatschappelijke en politieke druk weer werd ingetrokken en alsnog inzameling in de supermarkt werd aangekondigd, gaf het bedrijfsleven aan in tijdnood te zitten en pas op 1 april 2023 te zullen starten. De regering ging er niet mee akkoord, maar stond met lege handen nadat de Raad van State de aangegeven tijdnood van het bedrijfsleven aannemelijk achtte.

Een terugblik

Statiegeld is een lang slepend en beladen dossier. Opeenvolgende regeringen doen er maar liefst ruim 20 jaar over om te besluiten tot uitbreiding van statiegeld – en dat dan in eerste instantie alleen voor kleine plastic flesjes. Samen met vele anderen – milieuorganisaties, gemeenten, consumentenorganisaties, individuele zwerfafvalrapers en Tweede Kamerleden – hebben we ons hier jarenlang met hart voor het milieu voor ingezet. We blikken graag terug op een aantal momenten die hebben bijgedragen aan het uiteindelijke besluit om ook statiegeld op blikjes in te voeren.

Plastic soep? Ook in blikjes zit plastic

Wanneer staatssecretaris Stientje van Veldhoven (D66) in maart 2018 een traject opzet voor statiegeld op flesjes, komt er veel kritiek dat de blikjes buiten beschouwing zijn gelaten. Van Veldhoven geeft aan dat zij zich uitsluitend op de flesjes richt met name vanwege de “urgentie van de plastic soep”. Op 1 juli 2019 publiceert Recycling Netwerk een video waarin ze aantoont dat drankblikjes ook plastic bevatten. Dit helpt om statiegeld op blikjes weer op de politieke agenda te krijgen.

Koeienleed en de ommezwaai van het CDA

Wanneer uit een studie in opdracht van Recycling Netwerk Benelux blijkt dat er jaarlijks duizenden koeien ziek worden en overlijden door zwerfafval en blikjes hier een grote rol in spelen, sluit boerenfederatie LTO zich aan bij de Statiegeldalliantie. Deze steun en dit onderzoek zorgde later voor een u-turn bij het CDA, onder leiding van circulaire economie-woordvoerder en melkveehouder Maurits von Martels. Samen met ChristenUnie en D66, diende het CDA een motie in die uiteindelijk ten grondslag ligt aan het besluit voor statiegeld op blikjes.

Maatschappelijke aanmoediging versnelt het besluit 

Al sinds eind 2017 vraagt de zeer snel groeiende Statiegeldalliantie om de invoering van statiegeld op flesjes en blikjes. Onder de ruim 1.300 partners zit maar liefst 98% van de Nederlandse gemeenten. Wanneer duidelijk wordt dat er pas door de volgende regering een besluit zal worden genomen voor de blikjes, start de Statiegeldalliantie hier een gerichte campagne voor: “Statiegeld, Yes We Can!”. De deelnemende bedrijven, organisaties en gemeenten moedigen met kleurrijke posters de regering – en specifiek toenmalig staatssecretaris Van Veldhoven – aan om nog zelf deze regeerperiode te besluiten voor statiegeld op blikjes. Ook kamerleden Cem Laçin (SP), Carla Dik-Faber (ChristenUnie) en later zelfs Maurits von Martels (CDA) en ook Sandra Molenaar, directeur van de Consumentenbond, juichen Van Veldhoven in video’s toe om zelf de knoop door te hakken, wat dan ook gebeurde.