De switch van eenmalige naar herbruikbare verpakkingen is een belangrijke stap naar een échte circulaire economie. Zo stoppen we de verspilling van grondstoffen aan verpakkingen die we soms maar een paar minuten nodig hebben. Maar hoe zit het nu precies met de (nieuwe) regelgeving? En waar gaat het mis? 

Waar staan we nu? Een overzicht.

40% minder wegwerpbekers- en bakjes in 2026

Nederland wil af van onnodig grondstoffengebruik, bergen afval en zwerfafval. Het hergebruiken van verpakkingen is een goede manier om dat te voorkomen. Elke dag gooien we in Nederland 19 miljoen eenmalige plastic bekers en voedselverpakkingen weg. De overheid kwam dan ook met een ambitieuze doelstelling: 40% minder wegwerpbekers- en bakjes in 2026 ten opzichte van 2022. Afgelopen jaar gingen twee stukken wetgeving van kracht om naar dat doel te werken, voor take-away (consumptie on-the-go) and dine-in (consumptie ter plaatse), ook wel de Single Use Plastic of SUP-wetgeving genoemd. De transitie van wegwerp- naar herbruikbare verpakkingen is in gang gezet.

De wetgeving in het kort

Take-away (consumptie voor onderweg en maaltijdbezorging aan huis)

Vanaf 1 juli 2023 moet er een toeslag gerekend worden voor plastic bevattende wegwerpbekers en eenmalige voedselverpakkingen. Daarnaast is het verplicht een herbruikbaar alternatief aan te bieden. Dat kan zijn: óf zelf een herbruikbare verpakking aanbieden, óf BYO (Bring Your Own) faciliteren, óf beide. 

Dine-in (consumptie ter plaatse)

Vanaf 1 januari 2024 is het aanbieden van herbruikbare bekers en voedselverpakkingen verplicht. Je mag enkel nog wegwerpverpakkingen blijven gebruiken als je meer dan 75% (gewichtsvolume) apart kunnen inzamelen en aanbieden voor hoogwaardige recycling. Dit percentage loopt op tot 90% in 2027. Hoogwaardige recycling betekent beker-tot-beker, of bakje-tot-bakje, en geen laagwaardig materiaal zoals toiletpapier of bermpaaltjes.

Wetgeving zonder handhaving 

Eind 2023 was er ineens rumoer rondom de wetgeving voor consumptie ter plaatse: wegwerpfabrikanten lobbyden voor uitstel en verzwakking van de wetgeving. In het sentiment en de onduidelijkheid rond de SUP-wetgeving werden beide moties met een kleine meerderheid aangenomen. Een door 50 partijen ondertekende brief aan politieke partijen mocht niet baten. Demissionair staatssecretaris Heijnen werd voor een lastige keuze gesteld: de wetgeving behouden en zo vasthouden aan haar lijn van de afgelopen jaren of de wetgeving verzwakken en zo tegemoetkomen aan de moties. Ze koos voor een middenweg: de wetgeving bleef staan, maar handhaving werd verzwakt. De Inspectie voor Leefomgeving en Transport (ILT) werd door Heijnen opgeroepen om niet te handhaven op de SUP-heffing en op wegwerp uitzonderingen voor consumptie ter plaatse. Het besluit om de moties al dan niet uit te voeren, laat ze aan haar opvolger.

Door de moties vindt er geen handhaving plaats op het verbod van plastic bevattende wegwerpbekers en voedselverpakkingen als verpakkingen: maximaal 5% kunststof bevatten, 100% gerecycled kunnen worden, aantoonbaar 75% ingezameld en aangeboden worden voor recycling en melding wordt gedaan bij ILT

SUP-heffing mist het doel

Begin 2022 riepen we met Mission Reuse al op om de wetgeving duidelijk en eenvoudig te maken, in te zetten op hergebruik systemen vanuit het bedrijfsleven en de verantwoordelijkheid niet bij de consument te leggen. De Nederlandse overheid kwam met een slecht uitgewerkte SUP-heffing die het probleem met wegwerp niet kon oplossen.  Ook  na de inwerkingtreding van de wetgeving voor take away gaven we aan waarom de wetgeving het doel mist. 

Hergebruik weer mainstream maken

In een aantal decennia zijn we als samenleving gewend geraakt aan wegwerpverpakkingen. Throw away living, een term die voor het eerst genoemd werd in naoorlogs Amerika, zorgde voor ‘gemak en luxe voor iedereen’. Ook Nederland is een wegwerpsamenleving geworden, met een take-away koffiecultuur die sterker is dan in de ons omringende landen. Maar nu worden mensen met eigen herbruikbare beker niet meer raar aangekeken. De weg naar herbruikbaar is ingezet. Terúg naar herbruikbaar, moeten we zeggen. Herbruikbare alternatieven worden langzaam maar zeker weer mainstream. 

Exemplarisch is ‘Die Mok’, een vermaking van de hit ‘Dream On’ van de in de jaren ‘90 enorm succesvolle Nederlands Eurohouse groep 2 Brothers on the 4th Floor. Bij tv-programma ‘Even Tot Hier’ brachten zij deze BYO-versie.

Hergebruik de toekomst

Gevraagd naar wat zij merken van het besluit van Heijnen antwoordde een aanbieder van herbruikbare verpakkingen: ‘’We zien alleen maar extra bedrijven die overstappen.’’ Het AD belde met de 20 grootste werkgevers van Nederland: allen gaan zij over op herbruikbaar. Ook bioscoopketen Pathé stapt na een succesvolle pilot met Mission Reuse met alle 30 locaties over op een herbruikbaar bekersysteem. De handhavingsorganisatie ILT adviseert dan ook: stap over op hergebruik, dan hoef je geen melding te doen en geen administratie bij te houden. 

Maar bedrijven gaan niet innoveren of investeren (of van businessmodel veranderen) zonder sturende wetgeving of economisch incentive. Daarom is het belangrijk dat de aanbieders van herbruikbare oplossingen zich gesteund voelen door een stabiele overheid. 

Best practices andere landen

• Frankrijk verplichtte hergebruik voor consumptie ter plaatse, zonder uitzonderingen
• Luxemburg publiceerde wetgeving voor hergebruikmaatregelen waarbij wegwerpverpakkingen worden uitgefaseerd. 
• Oostenrijk legde in november de bindende en afdwingbare doelstelling van 25% herbruikbare drankverpakkingen tegen 2025 vast. 
• Zweden kwam met een reductiedoelstelling van 50% voor bekers en maaltijdverpakkingen tegen 2026.
• Parijs gaat voor herbruikbare bekers en maaltijdbakjes tijdens de Olympische Spelen 2024
• De Deense stad Aarhus lanceerde onlangs een eerste stadsbreed systeem voor hergebruik (te beginnen met bekers) met handige inzamelpunten in de openbare ruimte en grotendeels afgestemd op de Europese blauwdruk die is ontwikkeld is door RSVP
• De Duitse gemeente Tübingen heft sinds 2022 belasting op wegwerpverpakkingen voor eten en drinken

Koplopers in eigen land:

• Gemeente Leiden introduceerde juli 2023 als eerste gemeente een stadsbrede herbruikbare (koffie)beker met statiegeld 
• Tilburgse horeca lanceert Tilly met carnaval, een overkoepelend hardcup systeem waar alle kroegen aan meedoen
• De Nederlandse biersector laat al jaren zien hoe een breed, goed werkend hergebruiksysteem eruit ziet
• Grote voetbalstadia zoals PSV, Groningen, Twente, Willem II, De Graafschap en RKC zijn of gaan over herbruikbare hardcups
• De twintig grootste werkgevers gaan over op hergebruik 
• McDonalds, Rabobank en de NS zijn over op herbruikbaar

Conclusie

De transitie van wegwerp- naar herbruikbare verpakkingen is nu echt in gang gezet. Volgens de Raad voor Leefomgeving en Infrastructuur moet het kabinet ‘beleid gaan voeren dat zich richt op het afbouwen van de wegwerpmaatschappij, die de omslag naar een duurzame en circulaire economie in de weg staat. Dit vraagt om een actieve overheid, die regie voert en het goede voorbeeld geeft.’ Wellicht kijken we over een aantal decennia terug, en vragen we ons af waarom we zoveel materialen verspild hebben al die tijd. 

Nieuwsgierig naar meer?

Karl Beerenfenger van Mission Reuse (een gezamenlijk transitieprogramma van Enviu, Natuur & Milieu en Recycling Netwerk Benelux) is beschikbaar voor reacties en interviews.

Contactgegevens

Karl Beerenfenger – karl@fairresourcefoundation.org – 06-18632023