De petrochemische sector laat de laatste tijd steeds luider van zich horen. Topmannen van BASF, Evonik en Ineos waarschuwen voor een grote crisis. Volgens hen staat de sector in Europa op instorten, bedreigd door hoge energiekosten, streng klimaatbeleid en oneerlijke concurrentie uit China. Het nieuwe rapport van Fairfin “De hoge kosten van de Vlaamse petrochemie: Kritisch onderzoek van een fossiele industrie” brengt een welkome nuance: van een acute crisis is geen sprake.
Politici zijn snel onder de indruk van verhalen over rampspoed binnen het bedrijfsleven. Uit onderzoek van Daniel Kahneman en Amos Tversky blijkt dat mensen (dus ook politici) verlies subjectief zwaarder wegen dan winst van dezelfde grootte. Een zielig verhaal over een industrie in nood roept urgentie en angst op – en kan dus zeer effectief zijn – zeker als de industrie dreigt te vertrekken.
Beleidsmakers stapten dan ook al snel mee in het frame van een industrie onder druk, met de Antwerp Declaration als sprekend voorbeeld. Daarin pleit de chemische sector samen met Europese beleidsmakers onder meer voor meer overheidssteun, versoepeling van regels en veel en goedkope koolstofarme energie.
Maar klopt het beeld wel? Het onderzoek van Fairfin gaat hierop in en laat zien dat het verhaal van de petrochemie vooral een lobby-instrument is, om overheidssteun en afzwakkingen van Europese milieuwetgeving, zoals de Green Deal, binnen te halen. Iin het artikel A Crash Course on the EU’s Deregulation Wave laat lobby waakhond Corporate Europe Observatory zien hoe de Antwerp Declaration, samen met een sterke ruk naar rechts in het Europees parlement, leidde tot een draconische dereguleringsgolf in Europa.
Het crisis-narratief van de petrochemie
De woorden van de CEO van BASF, die stelt dat de industrie in Europa “met de rug tegen de muur staat”, klinken alarmerend. Evonik en Ineos doen er nog een schep bovenop door te waarschuwen voor massaal banenverlies en een dal waar de chemie niet uit lijkt te komen. De Antwerp Declaration vertaalt dat frame naar een politieke tekst: “de Europese transitie kan alleen worden bereikt als ook basis- en energie-intensieve industrieën in Europa blijven en investeren.”
De nuancering van Fairfin
Fairfin doorprikt dit narratief door de cijfers naast de uitspraken te leggen. Ze analyseren de boekhouding van de petrochemische bedrijven in Vlaanderen, en de data over de economische en milieuprestaties van de chemische sector. Daarnaast kijkt Fairfin of deze industrie inderdaad zo essentieel is voor de economische welvaart in Vlaanderen, en hoeveel uitstoot en energieverbruik tegenover de gecreëerde welvaart staan.
Het rapport laat zien dat de sector weliswaar turbulente jaren achter de rug heeft, met name door de corona pandemie en de energiecrisis, maar structureel winstgevend blijft. Het zogenaamde dal waar de chemie in zit, wordt vooral verklaard door de vraagschok veroorzaakt door corona. Bedrijven als BASF en Ineos maakten in de afgelopen jaren nog steeds aanzienlijke winsten en zijn financieel gezond. De sector is dus ver verwijderd van een collectief faillissement.
Fairfin laat ook zien dat de sector bijna 4 keer méér CO2 uitstoot per euro toegevoegde waarde ten opzichte van andere ETS-sectoren. De sector heeft ook een hoge energie-intensiteit met een verbruik van 62% van het finale industriële energieverbruik in België. Daarbij ontvangt de petrochemie steun in de vorm van korting op energiebelasting, compensatie voor gestegen energiekosten en onbelast gebruik van minerale oliën (oftewel fossiele grondstof) in het productieproces.
Wat we wel zien, is dat de totale productie (in gewicht) van petrochemie in Europa jaarlijks met gemiddeld 1,15% daalde tussen 2013 en 2024 . Waar landen als China en de Verenigde Staten juist flink doorgroeien. Samen zijn zij verantwoordelijk voor meer dan 50% van de wereldwijde plastic productie. Hierin daalt het aandeel van de Europese productie ook al jaren. Het gevolg is dat de Europese petrochemie minder dominant is dan vroeger. Maar dat is iets anders dan een crisis.
Structurele uitdagingen
Dat neemt niet weg dat de petrochemie voor structurele uitdagingen staat. De sector is bijzonder energie-intensief en sterk afhankelijk van fossiele brandstoffen, niet alleen als energiebron maar ook als grondstof voor plastics en basischemicaliën. Zelfs met een duurzamer productieproces, blijft een Project One van Ineos afhankelijk van import van fossiele grondstoffen. Strategische autonomie kan je dus niet realiseren door enkel in te zetten op een schoner productieproces. Het eerlijke verhaal is dat wij toe moeten werken aan een definitieve afbouw fossiele grondstoffen, en dat betekent dus ook krimp van de petrochemie die daarop draait.
Plasticproductie versus recycling
Een ander sterk punt in het Fairfin-rapport is de analyse van de relatie tussen plasticproductie en recycling. Terwijl overheden circulaire ambities formuleren, blijft de petrochemie massaal inzetten op de productie van virgin plastics. Omdat die goedkoop blijven, kan recycling economisch moeilijk concurreren.
In Europa daalt de plasticproductie omdat internationale concurrenten goedkoper kunnen produceren. China en de Verenigde Staten produceren goedkoop dankzij staatssteun en relatief lage brandstof- en grondstofprijzen. Plastics Europe Nederland noemt die daling van de productiecapaciteit “een serieuze bedreiging voor de transitie van de industrie naar circulair plastic”. Eigenlijk staat er dat je vervuilende bedrijven in stand moet houden om later een vinger aan de pols te kunnen houden voor verduurzaming. Maar Europa kan juist met normerend productbeleid en taxaties op fossiel plastic, zeer goed sturen op verduurzaming. In het playbook voor verduurzaming van industrie staat niet dat je de fossiele industrie moet ondersteunen.
Plastic Trees
De petrochemie probeert zichzelf als onmisbaar te positioneren. Zo presenteert ze zichzelf als een sector waar de Belgische economie bij valt of staat. Fairfin noemt dit de “boom van de industrie”, een metafoor die benadrukt dat alle andere sectoren afhankelijk zouden zijn van hun producten. Dit beeld staat haaks op de realiteit: door de productie van goedkoop virgin plastic in stand te houden, hindert de petrochemie de ontwikkeling van duurzame alternatieven. Preventie, recycling en circulaire innovatie zouden eigenlijk de aandacht moeten krijgen die nu richting petrochemie gaat.
Conclusie
De centrale vraag is: welke industrie willen België en Europa in stand houden? Blijven we inzetten op een fossiele sector die structureel vervuilend is, of verleggen we de focus naar circulaire en duurzame alternatieven?
Het crisis frame van de petrochemie blijkt overdreven en strategisch gekleurd. Fairfin laat zien dat de sector niet in acute nood is, maar wel een structureel vervuilende en fossiel afhankelijke industrie is die steun binnen wil halen. Beleidsmakers doen er goed aan om de noodkreet te bekijken voor wat het is: een frame van een sector die relevantie verliest.
Gerelateerde tags
We raken steeds verder verwijderd van een schoon Vlaanderen
Dinsdag werden de resultaten van de zwerfvuilmonitoring in Vlaanderen bekendgemaakt: een stijging van 5,3% in slechts één jaar tijd. Toch klaagt de industrie dat de vergoeding die zij aan lokale overheden betaalt om dit zwerfvuil op te ruimen te hoog is. Dat is de wereld op zijn kop!
Uitnodiging: Bijeenkomst Drie Jaar Weeffouten
Platform Weeffouten bestaat inmiddels drie jaar. Het is tijd om de balans op te maken. Waar staan we na die drie jaar? Hoe gaan we verder? Op vrijdagmiddag 31 oktober organiseren we daarom van 15.00 – 18.00 uur een netwerkbijeenkomst bij UCo in Utrecht. We presenteren ons manifest met alle lessen en ideeën tot nu toe en kijken graag met jou en ons steeds groter wordende netwerk vooruit.
ILT komt met nieuwe dwangsom, Verpact haalt wederom doelen niet
“De uitvoering van het statiegeldsysteem moet en kan beter,” stelt staatssecretaris Thierry Aartsen (VVD). Het inzameldoel van 90% wordt niet gehaald, innamepunten werken vaak niet of zijn schaars, en de rommel in de openbare ruimte neemt toe.