PFAS: de reden dat hobby kippeneieren gevaarlijk zijn voor je gezondheid

Amsterdam, 30 januari 2024 – PFAS, de “forever chemical”, zit inmiddels overal: in ons voedsel, in het water en zelfs in de eieren van hobbykippen. Hoe heeft het zo ver kunnen komen? Transparency International Nederland (TI-NL) zoekt naar de grondoorzaken van deze problematiek in het kader van haar project weeffouten in de democratie. In 2023 onderzocht de Onderzoeksraad voor de Veiligheid (OVV) hoe de overheid omgaat met de uitstoot van drie vervuilende bedrijven, waaronder Chemours, een gebruiker van PFAS. De OVV concludeerde dat de Nederlandse overheid burgers onvoldoende beschermt tegen de uitstoot van de vervuilende industrie.

De uitstoot van PFAS en de rol van het bedrijf Chemours bereikte een hoogtepunt nadat Zembla in 2023 onthulde dat de chemiegigant al meer dan drie decennia wist dat zij het grondwater in de omgeving ernstig vervuilden met PFAS. Chemours besloot echter om geen aanvullend onderzoek te verrichten. De reden: het aantreffen van PFAS zou “alleen maar meer geld gaan kosten”. In 2003 wordt vastgesteld dat de vervuiling alleen maar is toegenomen. Het saneren wordt opnieuw “financieel en technisch onhaalbaar” geacht. Naar aanleiding van onder andere de onthullingen van Zembla en de daaropvolgende mediastorm heeft de Onderzoeksraad voor de Veiligheid (OVV) een onderzoek uitgevoerd naar de aanpak van de uitstoot van de vervuilende industrie. Ook loopt er een EU-procedure om PFAS te verbieden, waarbij zowel de miljardenindustrie als lokale actiegroepen hun belangen aankaarten bij Brussel.

PFAS (Per- en polyfluoralkylstoffen) is een koepelterm voor duizenden stoffen die producten water- of vetafstotend maken. Problematisch aan deze stoffen is dat zij niet of nauwelijks afbreken en zich daardoor ophopen in zowel het menselijk lichaam als in het milieu. Zelfs bij lage concentraties is PFAS schadelijk voor het afweersysteem en de hormoonhuishouding, terwijl hoge blootstelling aan de stoffen zelfs kankerverwekkend kan zijn, aldus het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM).

Focus moet van vergunningen naar uitstoot

De verantwoordelijkheid voor de controle op de naleving van de gezondheidsnormen ligt bij bij de overheid. In haar rapport “industrie en omwonenden” stelt de OVV dat een compleet beeld van de uitstoot vaak ontbreekt omdat de overheid de uitstoot niet systematisch meet. Daarnaast benadrukt de OVV dat zowel bedrijven als overheden te veel focussen op vergunningen, en te weinig op de schade van de daadwerkelijke uitstoot. Verleende vergunningen zijn daarnaast niet altijd toereikend. Als gevolg hiervan kan er nog steeds sprake zijn van overmatige blootstelling aan schadelijke stoffen, zelfs als een bedrijf zich aan de vergunning houdt.

Deze bevinding is niet nieuw. Eerder concludeerde de Algemene Rekenkamer dat sommige omgevingsdiensten hun data nauwelijks op orde hebben. Daarnaast wordt er pas actie ondernomen door de overheid nadat er druk wordt uitgeoefend via omwonenden en lokale actiegroepen. Deze reactieve aanpak draagt niet bij aan het vertrouwen in de overheid. Ook de OVV wijst er op dat media-aandacht de voornaamste reden is voor politieke betrokkenheid bij het dossier Chemours. Pas na de politieke betrokkenheid komt er aandacht voor het nakomen van de verantwoordelijkheden en plichten. Het kwaad is dan vaak al geschied. Dit maakt de dossiers extra ingewikkeld omdat er een saneringsopgaaf bijkomt en een mogelijke compensatieregeling moet komen op het moment dat er schade ook  juridisch is vastgesteld.

Komt er een verbod op PFAS?

Voor het eerst lijkt er vaart te zitten in de bescherming van burgers tegen de schadelijke effecten van PFAS. Het RIVM en vier andere Europese gezondheidsdiensten publiceerden in februari 2023 een voorstel voor een totaalverbod op de productie, import en verkoop van alle producten die PFAS bevatten. De producten verzetten zich hiertegen en onder andere Chemours heeft lobbykantoor FTI ingeschakeld om een lobbystrategie op te tuigen, zo blijkt uit onderzoek van NRC. Tegelijkertijd probeert het bedrijf al haar klanten te mobiliseren, van autofabrikanten tot elektronicabedrijven, om Brussel te overtuigen van de onmisbaarheid van PFAS.

Het primaire doel van deze argumenten is het voorkomen of vertragen van een EU-breed verbod op PFAS. Chemours stimuleert haar klanten en brancheorganisaties om te benadrukken dat PFAS veilig is en dat deze stoffen wel degelijk afbreekbaar en niet giftig zijn. Zij leveren hiervoor twee wetenschappelijke artikelen aan die deze argumenten ondersteunen. Saillant detail: volgens het NRC zijn de co-auteurs van beide artikelen medewerkers van Chemours.

Hoewel ze op een flinke achterstand staan ten opzichte van de grote bedrijven, laten ook burgeractiegroepen hun stem horen in Brussel. De lokale actiegroep ‘Gezondheid voor Alles’ uit Sliedrecht verzet zich al jaren tegen verdere uitstoot van PFAS door Chemours. Een van de oprichters van de actiegroep, stelt dat de chemische lobby een overgangsperiode wil van 12 tot 15 jaar voordat het verbod op PFAS ingaat. Dit was de voornaamste reden dat zij afgelopen maand afreisden naar het Europees Parlement om tegenwicht te bieden aan de PFAS-lobby. In gesprek met Europarlementariërs pleit Gezondheid voor Alles voor een significant kortere overgangsperiode dan de lobby in gedachten heeft. Het zal moeten blijken of zij, die al jaren de last ondervinden van PFAS, een luisterend oor vinden in de politiek.