Gisteren publiceerde staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat Vivianne Heijnen de meest recente monitoringsrapportage van Rijkswaterstaat (RWS) over het aantal drankverpakkingen in het zwerfafval. Dit rapport toont dat RWS in het voorjaar van 2022 53% minder plastic flesjes in het zwerfafval vond ten opzichte van het voorjaar van 2020. Omdat er in het referentiejaar 2020 veel coronamaatregelen van kracht waren, is de daling naar verwachting in werkelijkheid wat scherper.[1] 

Daling aantal flesjes in het zwerfafval zet door

De vorige meting van RWS toonde een daling van het aantal flesjes in het zwerfafval met 41%. Staatssecretaris Heijnen geeft aan dat deze nieuwste zwerfafvalcijfers haar “sterken in de overtuiging dat statiegeld een effectief middel is tegen zwerfafval”. Sinds de invoering van statiegeld daalt het aandeel plastic flesjes in het zwerfafval inderdaad significant. Dirk Groot communiceerde eerder dit jaar dat uit zijn monitoring blijkt dat het aandeel plastic flesjes in het zwerfafval sinds de start van statiegeld met 76% is gedaald. Daarmee is statiegeld onbetwistbaar effectiever dan welk eerder optreden tegen zwerfafval. Deze data toont echter ook dat de potentie van statiegeld als instrument tegen milieuvervuiling nog niet wordt waargemaakt. 

Er is nog een grote slag te slaan 

Onderzoeksbureau CE Delft voorspelde dat met statiegeld het aantal plastic flesjes in het zwerfafval met 70 – 90% teruggedrongen kon worden. Zij baseerden zich hierin op eerdere resultaten behaald in andere landen. Ondanks het feit dat het systeem pas een jaar oud is, is het wel duidelijk dat we nog ver af zijn van deze beoogde resultaten en kan geconcludeerd worden dat actieve bijsturing nodig is. We hebben al eerder in een tussentijdse evaluatie aangegeven wat de succesfactoren zijn van een goedwerkend statiegeldsysteem, en aan welke knoppen de regering en het bedrijfsleven nog kunnen draaien om het Nederlandse systeem te verbeteren. Denk hierbij aan: verhogen van het statiegeldbedrag, wettelijk verankeren dat consumenten hun statiegeld terug kunnen krijgen bij verkooppunten, geen verwarrende uitzonderingen en een sterke en motiverende publiekscampagne.

Daarbij verwachten wij ook dat de regering geen genoegen neemt met een systeem dat de ondergrens aantikt van 70% minder flesjes in onze natuur, maar inzet op een statiegeldsysteem waarmee zoveel mogelijk flesjes uit het milieu worden gehouden. De huidige houding van de regering doet ons bij die ambitie echter vraagtekens stellen. Uit de brief van Heijnen blijkt geen enkele intentie tot bijsturing om de impact van het Nederlandse statiegeldsysteem op het zwerfafval te verhogen. 

De staatssecretaris geeft commissie geen inzage in inzamelcijfers

De staatssecretaris maakte vandaag de zwerfafvalcijfers bekend als reactie op een verzoek van de commissie IenW om inzicht te krijgen in de inzamelcijfers. Deze inzamelcijfers zijn ook een belangrijke indicator van de effectiviteit van het statiegeldsysteem. De positieve milieu impact van statiegeld bestaat, naast vermindering van zwerfafval, namelijk ook uit meer en betere recycling zodat er minder grondstoffen worden gebruikt voor plastic flesjes die op de markt worden gebracht. De inzamelcijfers laten zien hoeveel flesjes daadwerkelijk weer terugkomen in het statiegeldsysteem. Dit kan niet afgeleid worden enkel uit de zwerfafvaldata, want flesjes kunnen namelijk ook nog in het PMD of het restafval belanden.

Dit commissiebreed gedragen verzoek is geïnitieerd door Partij voor de Dieren, wie al meermaals de inzamelcijfers bij de staatssecretaris heeft opgevraagd. Net zoals in haar reactie op de Partij voor de Dieren destijds, reageert de staatssecretaris ook nu afwijzend op dit huidige verzoek van de commissie. Ze verwijst naar augustus 2023 wanneer ze van de sector voor het eerst inzicht zal krijgen in inzamelcijfers. Het statiegeldsysteem voor kleine plastic flesjes is dan al ruim 2 jaar in werking. 

Nederlandse regering moet de regie nemen

We vinden het ontransparant en ongefundeerd dat de regering de inzamelcijfers niet wil verstrekken wanneer opgevraagd door de Tweede Kamer. Daarnaast is het onbegrijpelijk dat de regering zelf geen tussentijdse inzage wil in hoever het staat met het behalen van de wettelijke doelstelling van 90% gescheiden inzameling. 

We roepen staatssecretaris Heijnen op om het verzoek van de commissie alsnog te honoreren en de Tweede Kamer spoedig inzage te geven in de inzamelcijfers van de kleine plastic flesjes. De zwerfafvaldata en de inzamelcijfers samen zullen de Tweede Kamer en regering verder inzicht geven welke bijsturing er nodig is om het Nederlandse statiegeldsysteem te verbeteren en de volle potentie ervan waar te maken. 

—

[1] In het voorjaar van 2020 waren veel coronamaatregelen in werking waren waardoor mensen veel binnenshuis bleven. Vanwege dit bijzondere nuljaar, waarin er volgens metingen van Dirk Groot al significant minder flesjes in het zwerfafval lagen, is de daling van het zwerfafval eigenlijk scherper. Uit de metingen van Groot blijkt tussen het eerste halfjaar van 2022 ten opzichte van het eerste halfjaar van 2020 een daling van 62%.