Die conclusies blijken uit de evaluatie van het project Schoon Belonen, die werd uitgevoerd door afvaladvocaat Rogier Hörchner. “Je kan met de methode van Schoon Belonen dus nooit heel Nederland schoon krijgen”, stelt Rob Buurman van Recycling Netwerk vast.

Schoon Belonen is een 2-jarige pilot waarbij scholen en verenigingen een financiële vergoeding krijgen voor het inzamelen van kleine PET-flesjes en blikjes. Zo zou zwerfvuil moeten worden voorkomen en opgeruimd. Het project is een compromis tussen voormalig Staatssecretaris Mansveld van Infrastructuur en Milieu en het bedrijfsleven, die koste wat kost de invoering van statiegeld op blikjes en flesjes wil voorkomen.

Het Afvalfonds Verpakkingen, Stichting Natuur en Milieu en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) begeleiden de uitvoering van de pilot, die van 2015 tot en met eind 2017 plaatsvindt. Volgens Staatssecretaris Mansfeld moest deze pilot de basis zijn voor een, in 2018 uit te rollen, opschaalbaar, kopieerbaar en kostenefficiënt landelijk dekkend zwerfafvalplan.

Hörchner deed voor zijn onderzoek 160 Wob-verzoeken bij de ruim 80 deelnemende gemeenten en Rijkswaterstaat. Ondanks de vele duizenden pagina’s aan reactie die hij heeft ontvangen, konden maar weinig gemeenten antwoord geven op vragen over de gemaakte kosten en ambtelijke uren, het aantal deelnemers en de grootte van het het onder handen genomen grondgebied binnen de gemeente.

De pijnpunten: kleinschalig, duur en moeilijk te monitoren

Hörchners onderzoek onthult enkele belangrijke pijnpunten van het pilootproject Schoon Belonen.

• Het gaat over relatief kleine oppervlakken, voornamelijk in de omgeving van de deelnemende school of vereniging. Een heleboel omgevingen die met zwerfafval te kampen hebben vallen a priori buiten het Schoon Belonen-project: zwerfafval in natuur, landbouwgebieden, buitengebied, stationsgebieden, bedrijventerreinen, doorgaande wegen, rivieren, kanalen, meren en zee. Daarnaast gaven veel gemeenten ook aan dat het project moeizaam vorderde door volle agenda’s van scholen, clubs en gezinnen. “Dit geeft meteen de grenzen van het project aan. De acties zijn kleinschalig. De gemeenten geven aan dat het moeite kost om het animo hoog te houden. De overheid moet dan ook niet gaan verwachten dat verenigingen en scholen heel Nederland gaan opruimen”, waarschuwt Rob Buurman. “Deze beperking van Schoon Belonen brengt mee dat het systeem nooit een landelijk dekkend systeem genoemd kan worden. Wat integraliteit betreft zal het steeds minder performant zijn dan een landelijk dekkend, voor iedereen geldend, statiegeldsysteem”.

• De kosten van Schoon Belonen vallen hoog uit. Sommige gemeenten zijn al gestopt door te hoge kosten aan ambtelijke uren en communicatiemiddelen. In de paar gevallen waar voldoende data beschikbaar was, bleken de kosten per opgeruimd flesje en blikje hoog te liggen. “Het goedkoopste systeem lijkt neer te komen op € 0,15 per flesje of blikje,” berekende afvaladvocaat Hörchner.

• De monitoring van het project laat te wensen over. Bijna geen enkele gemeente heeft zelf toetsbaar en objectief de effecten op de hoeveelheid zwerfafval en op gedragsverandering gemeten. Er is geen verband te leggen tussen de hoogte van de vergoedingen en de gepleegde inzet.
  Daarnaast heeft Rijkswaterstaat 4 zwerfafvalmetingen gedaan. Maar die cijfers zijn door tal van factoren niet te relateren aan wel/niet gepleegde inspanningen en gemaakte kosten van de deelnemende gemeenten.

Door gebrekkige metingen en een afwijkende scope van veel van de initiatieven, kan dus geen conclusie worden getrokken over het effect van Schoon Belonen op de hoeveelheid flesjes en blikjes in het zwerfafval.

“Veel van de deelnemende gemeenten hebben hun best gedaan om Schoon Belonen tot een succes te maken”, zegt Buurman. “Maar het pilootproject levert geen zicht op een opschaalbaar en kostenefficiënt landelijk dekkend en hanteerbaar systeem”.

“Schoon Belonen heeft dan ook geen concurrerend alternatief opgeleverd voor de uitbreiding van statiegeld naar flesjes en blikjes waarover CE Delft op 1 september 2017 heeft gerapporteerd. Statiegeld geeft een vermindering van 70 tot 90 procent van flesjes en blikjes. Het is dus stukken effectiever en goedkoper dan het systeem van Schoon Belonen”, besluit Rob Buurman van Recycling Netwerk.

Rob Buurman

Directeur Recycling Netwerk

rob@fairresourcefoundation.org