De volgende maanden hebben de politici in ons land dé kans om iets aan de miljardenstroom plastic flessen te doen. Met een statiegeldsysteem wordt de stroom aan PET-flessen helemaal zuiver gereed voor recyclage.

Op onze kleine planeet worden elke minuut een miljoen plastic flessen verkocht. De cijfers die The Guardian op haar voorpagina plaatste, zijn hallucinant. Als je alle flesjes van de laatste twee jaar achter elkaar zou leggen, kom je aan de afstand van de aarde tot de zon, berekende de Britse krant. Het gaat over een megabusiness van welgeteld 480 miljard flesjes per jaar. Schokkend feit: slechts de helft van deze flesjes wordt gerecycleerd.

Onze Noordzee is bedreigd

Ook voor Vlaanderen zijn de cijfers indrukwekkend: elk jaar komen er 1,2 miljard PET-flessen op onze markt. Het jaarlijks gewicht van PET-flessen in Vlaanderen vertegenwoordigt 32.040 ton plastic.

Doordat nauwelijks de helft van die flesjes gerecycleerd worden, komen er jaarlijks tonnen plastic in zee terecht. Daar breekt het plastic af tot kleinere stukjes, microplastics. Vogels, vissen en andere zeedieren slikken die plastic deeltjes in. The Guardian citeert ook de studie van de Universiteit Gent die toont dat mensen die vis en zeevruchten eten, elk jaar 11.000 stukjes microplastic binnenkrijgen. Zoals de ijsbeer wordt bedreigd door de klimaatverandering, zo worden de Noordzee en onze mosselen bedreigd door de plastic soep.

Miljardenbusiness

Om iets aan die microplastics te doen, moeten we naar de plastic drankverpakkingen kijken, zegt het Nederlandse Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu.

Het probleem is dat de drankenproducenten grote winsten maakt dankzij hun manier van verpakken. Ze verpakken hun drank in de voor hen goedkoopste verpakking. U betaalt ervoor, drinkt het op. Maar wat er daarna met die miljarden verpakkingen gebeurt, daar trekken de drankenproducenten hun handen af. ‘Single-use’, zeggen ze.

Nog niet zo lang geleden was dat anders. Drank werd toen vooral verkocht in glazen verpakkingen. Die keerden terug naar de drankenproducent, werden gewassen en opnieuw gebruikt. Maar glas weegt zwaarder en neemt meer volume in. Plastic flessen zijn goedkoper voor de producenten en supermarkten. Waardoor die dus massaal op plastic zijn overgestapt.

Schauvliege kan deel van de oplossing zijn

De vervuiling door plastic hangt dus nauw samen met de winsten die de drankenindustrie maakt. Men moet dus niet verwachten dat die industrie het probleem zelf aanpakt. In dergelijke situaties moeten de regeringen ingrijpen om te verhinderen dat we in het plastic verzuipen. Anders zit er binnen 33 jaar meer plastic dan vis in de zee. Het is niet een radicale milieuorganisatie die dat zegt, maar wel de secretaris-generaal van de Verenigde Naties, António Guterres.

Die wereldwijde evolutie kunnen we natuurlijk niet op ons eentje uit Vlaanderen stoppen. Maar elke regering en overheid zal wel haar deel moeten doen om de miljardenstroom van plastic onder controle te krijgen. Dus ook onze Vlaamse regering, waarbij minister van Natuur Joke Schauvliege (CD&V) de sleutels in handen heeft.

Foute en goede recyclage

Recyclage is een essentieel deel van de oplossing om de impact op het milieu in te dijken. Maar het moet wel op een slimme manier gebeuren om doeltreffend te zijn.

De drankenproducenten en hun organisatie Fost Plus bazuinen graag uit dat ‘Vlaanderen kampioen recycleren’ zou zijn. Dat is helaas niet zo eenvoudig.

De Vlamingen zijn doorgaans milieubewust. De meeste mensen doen al het mogelijke om afval te sorteren. Ze steken thuis hun plastic flessen in de blauwe zak, en die flessen worden gerecycleerd. Tot zover gaat het goed.

Maar uit de sorteeranalyse van OVAM blijkt dat slechts 2 op 3 flesjes in de blauwe zak terecht komt. 1 op 3 komt in het restafval terecht. En een aanzienlijk deel in openbare vuilbakken of in het milieu. Zo goed is het recyclagesysteem in Vlaanderen nu ook weer niet.

Zuivere grondstof

Het huidige systeem is ook een gemiste kans vanuit economisch oogpunt. Die PET-flessen zijn immers prima grondstof om nieuwe flessen mee te maken. Maar dan moet het wel een zuivere stroom van PET-flessen zijn. Met het huidig systeem van de blauwe zak is dat onvoldoende. In de blauwe zakken zitten namelijk ook drankkartons, en dat doet de waarde van de PET-flessen dalen. Met een statiegeldsysteem, waarbij mensen hun plastic flessen naar de supermarkt kunnen brengen en statiegeld terug krijgen, wordt de stroom aan PET-flessen helemaal zuiver. En helemaal gereed voor recyclage.

In een reactie aan The Guardian beweert Coca-Cola dat er niet genoeg kwaliteitsvolle grondstof is om de PET-flessen voor 100 procent uit recyclagemateriaal te maken. Maar tegelijkertijd vecht Coca-Cola actief tegen statiegeld, dat net die kwaliteitsvolle grondstof zou opleveren. Ze zijn dus zelf de reden van het tekort!
Scandinavië en Duitsland tonen de weg

In Noorwegen en Duitsland voerde de regering een statiegeldsysteem in dat kostenefficiënt, technisch en juridisch solide is. Met een statiegeldsysteem kan de consument lege blikjes en plastic flesjes gewoon teruggeven in de supermarkt. Dan krijgt hij statiegeld terug, zoals bij ons nu al met glazen flesjes gebeurt.

Dit systeem levert de perfect zuivere PET-grondstof op om gerecyclede PET-flessen te maken. En op straat of in de natuur vind je nog nauwelijks een weggegooid blikje of plastic flesje. Dat scheelt ook nog eens de kost van ophalen en opruimen door de gemeente, waar de burger via haar gemeentebelasting uiteindelijk voor betaalt. Het statiegeldsysteem is makkelijk over te nemen in Vlaanderen. De supermarkten en kleine handelszaken hoeven er niets voor te betalen want ze worden vergoed door de producent. De burger krijgt zijn statiegeld terug voor de volle pot.

Alternatieven voor de blauwe zak

Schauvliege bestudeert momenteel terecht alternatieven voor de blauwe zak. Het contract met Fost Plus loopt eind 2018 af. Dit is dus hét moment om nieuwe politieke keuzes te maken. De volgende maanden hebben de politici in ons land de kans om iets aan de miljardenstroom plastic flessen te doen.

Er is een duidelijke oplossing die zowel het beste is voor de circulaire economie als de aanpak van het zwerfvuil. Zorg ervoor dat andere plastics ook welkom zijn in de blauwe zak, die dan de zogenaamde paarse zak wordt, én voer statiegeld in voor flesjes en blikjes. Op deze manier worden meer plastics gerecycleerd, gebeurt dat op de best mogelijke manier en neemt het zwerfvuil af met 40 procent.

Antwerpen en Gent hebben al laten weten dat zo een paarse zak hun voorkeur heeft. Maar Fost Plus, die de proefprojecten uitvoert, negeert de piste van statiegeld. Ze gaan eerder richting een éxtra roze zak, waar de overige plastics in zouden moeten. Maar puur een extra zak gaat niets verhelpen aan de lege flesjes die op straat, strand en natuur komen.

Hopelijk brengen deze miljardencijfers van The Guardian Schauvliege en haar regeringspartners N-VA en Open VLD tot de slimste keuze: plastics, drankkartons en conservenblikken in de paarse zak. En plastic flessen en blikjes via statiegeld terug naar de supermarkt.

Dan wordt de drankindustrie eindelijk mee verantwoordelijk voor de miljoenen wegwerpverpakkingen die het produceert. En waarborgen we een gezonde toekomst voor mosselen en vissen. En zo ook voor onszelf en onze kinderen.

Knack.be publiceerde deze opinie van Recycling Netwerk op 1 juli 2017.