Boerenorganisaties Algemeen Boerensyndicaat en Fugea, milieuorganisaties Bond Beter Leefmilieu, Canal It Up, Collectif de la Consigne Bruxelloise, Greenpeace, Herwin, Proper Strandlopers, Natuurpunt, Recycling Netwerk en consumentenorganisatie Test-Aankoop ondertekenden daartoe een gezamenlijke brief aan de milieuministers Zuhal Demir (Vlaanderen), Céline Tellier (Wallonië), Alain Maron (Brussel), Zakia Khattabi (federaal) en de (vice-)minister-presidenten van de drie gewesten.

Inname via supermarkten en verkooppunten

De ondertekenaars pleiten er voor dat de statiegelddecreten aan consumenten het recht geven om hun statiegeld bij elk verkooppunt/supermarkt terug te innen. Dit systeem van ‘return-to-retail’ is de standaard in succesvolle statiegeldlanden. Er is geen land dat 90% gescheiden inzameling van verpakkingen haalt zonder dit model. De innameplicht voor retail is ook belangrijk om de juridische verdeling van verantwoordelijkheden tussen enerzijds drankenproducenten en anderzijds retail duidelijk te regelen. Een inzamelsysteem via verkooppunten maakt ook de ontwikkeling van hergebruik van verpakkingen mogelijk.

Fost Plus scansysteem thuis en op straat

De briefschrijvers vragen de ministers om niet langer te wachten op nog te beginnen onderzoeken en proefprojecten die Fost Plus beweert te zullen doen naar een scansysteem. In dat nog niet bestaande systeem, zouden de mensen elke verpakking individueel moeten scannen met smartphone of handscanner. En ook de openbare vuilbak of de blauwe zak waar ze de verpakking in gooien. Daartoe moet een app geïnstalleerd worden en een internetverbinding beschikbaar zijn. De app moet aan de persoonlijke bankrekening gekoppeld worden.

Bij dat Fost Plus-scansysteem zijn er barrières. De technologie om unieke QR-codes op hoge snelheid op blikjes te drukken bestaat nog niet. Er zijn vragen over de fraudebestendigheid en privacy. Het is onduidelijk hoeveel zo’n systeem kost. En de vraag rijst of het systeem wel toegankelijk is voor mensen die niet digitaal vaardig zijn (46 procent van de Vlaamse bevolking ontberen de digitale basisvaardigheden). Er is ook de vraag of mensen wel direct hun geld terugkrijgen. Het is ook niet aangetoond of zo’n scansysteem overeenkomt met een wens van de consument.

Het blijft vooralsnog onduidelijk wanneer een scansysteem operationeel zou kunnen zijn. Het bedrijfsleven geeft aan dat zij nog verder onderzoek moet doen en testen moet uitvoeren naar de haalbaarheid van een digitaal statiegeldsysteem. Dit zou noodzakelijkerwijs jaren in beslag nemen, aangezien het gebaseerd is op een systeemontwerp dat nog nergens bestaat. Het is daarom onduidelijk of een dergelijk scansysteem überhaupt voor het einde van dit decennium kan worden geïmplementeerd.

Bouwstenen voor een statiegeldsysteem dat het zwerfvuil effectief aanpakt

De milieu, boeren en consumentenorganisaties geven samen de volgende adviezen zodat het statiegeldsysteem maximaal doeltreffend wordt in de strijd tegen zwerfvuil:

• Voer statiegeld in op plastic flessen en blikjes minimum tot 3 liter. Voorzie flankerend beleid voor andere drankverpakkingen, bijvoorbeeld via taxaties. Dit om te voorkomen dat sommige producenten kiezen voor bijvoorbeeld minder duurzame drankenkartons voor water
• Maak geen uitzonderingen op basis van inhoud van de verpakking. Dat is verwarrend voor de consument. Dat ondermijnt het draagvlak voor en de effectiviteit van het systeem
• Kies voor een bedrag van minimaal 20 eurocent per verpakking en maak daarbij geen verschil tussen grote en kleine verpakkingen. De kleine verpakkingen belanden vaker in het zwerfvuil. We willen de inzameling daarvan stimuleren
• Zorg ervoor dat consumenten hun geld terugkrijgen (geld-terug-recht) bij verkooppunten door een wettelijke innameplicht voor retail in te voeren. Uitzonderingen kunnen worden gemaakt voor kleine verkooppunten
• Maak één beheerorganisatie verantwoordelijk voor de operationele uitvoering van het systeem. Zorg voor maximale transparantie en betrokkenheid van stakeholders uit het bedrijfsleven, inclusief kmo’s, en de bredere maatschappij, minstens milieuorganisaties, consumentenorganisaties en gemeenten
• Vergoed verkooppunten die statiegeldverpakkingen innemen met een ‘handling fee’. Die fee wordt gefinancierd met de opbrengsten van het gerecyclede materiaal, het niet-geïnde statiegeld en een ‘producer fee’ die de producenten betalen zoals bijvoorbeeld in Noorwegen
• Maak het systeem toegankelijk voor kleine verkooppunten die bijvoorbeeld handmatig verpakkingen willen innemen. Die kleine ondernemers hebben ook recht op een handling fee en het voordeel van extra potentiële klanten in de winkel
• Stimuleer het realiseren van zo hoog mogelijke innamecijfers, in plaats van het streven naar een minimaal innamepercentage. Dit kan bijvoorbeeld met financiële prikkels of door de manier waarop de beheerorganisatie wordt aangestuurd.

Timing

De organisaties merken ook op dat de Belgische gewesten zelfstandig kunnen beslissen om statiegeld op drankverpakkingen in te voeren, maar idealiter samen beslissen over de modaliteiten van het systeem.

Op basis van ervaringen in andere EU-landen, is voor de invoering van een statiegeldsysteem zo’n 12 tot 18 maanden nodig vanaf het moment dat de wetgeving van kracht wordt. Rekening houdend met de nodige stappen in de politieke besluitvorming, zou in 2025 het volledige statiegeldsysteem operationeel kunnen zijn. “U krijgt alvast onze steun voor de uitvoering hiervan”, besluiten de organisaties hun brief.

Lees de brief hier.