Dit opiniestuk verscheen eerder in De Standaard onder de titel “Oude wijn in nieuwe blauwe zakken”
In 2019 telde de Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij 22,6 miljoen kilo zwerfvuil, een desastreus resultaat. De Vlaamse regering beloofde (in 2016) dat het zwerfvuil volgend jaar ‘slechts’ 14 miljoen kilo zou bedragen. Ze is dus jaarlijks 860 tientonners vol zwerfvuil verwijderd van dat doel. Steeds meer mensen vragen dan ook om het Nederlandse voorbeeld te volgen. Statiegeld reduceert de drankverpakkingen in de natuur met zeventig tot negentig procent volgens onderzoek in opdracht van de Nederlandse overheid. Tot tien keer minder troep op straat.
Wie is er nog tegen statiegeld? De voedingsindustrie en de supermarkten, via Comeos en Fevia, lobbyen er tegen. Ook Fost Plus, de vzw die ze samen runnen, protesteert. Maar dat is het zowat. Dat de supermarkten al decennia lang probleemloos de bakken bier met statiegeld innemen, daar zwijgen ze zedig over.
Wie is er voorstander van statiegeld? Intussen 1.125 Nederlandse en Belgische organisaties en bedrijven, waaronder 205 Belgische steden en gemeenten. Boeren, burgemeesters, milieuactivisten en bedrijfsleiders, zij aan zij. En 8 op de 10 Belgen, van links tot rechts. Nooit eerder was er zo’n groot draagvlak voor een milieumaatregel.
De Duitse en Nederlandse circulaire ambities
De Nederlandse regering keurde het statiegeldbesluit goed hoewel ze al in lopende zaken was na de Toeslagenaffaire. Ook de Duitse regering besliste vorige maand de uitbreiding van statiegeld naar sappen, wijn en zuivel. Onze buurlanden zijn de thuishavens van wereldspelers Aldi, Lidl, Ahold Delhaize en Heineken. Dat hield liberaal Mark Rutte en christendemocrate Angela Merkel niet tegen. Ze stelden een propere leefomgeving boven de bezwaren van de supermarkt-CEO’s.
Maar er zit meer achter. De regeringsleiders willen hun bedrijven ook voorbereiden op de circulaire economie. De Europese richtlijn over wegwerpplastics eist 90% gescheiden inzameling van plastic flessen tegen 2029. Enkel statiegeld haalt die hoge percentages. Statiegeld komt er dus sowieso dit decennium in alle EU-lidstaten. Door het nu al in te voeren stimuleren Rutte en Merkel de know-how van hun bedrijven zodat die klaar staan wanneer die markt zich uitbreidt tot de 400 miljoen Europese consumenten.
Zwerfvuilboetes en zwerfvuilcharters
CD&V-minister Joke Schauvliege wou in 2018 statiegeld invoeren. Maar onder druk van Comeos, Fevia en Fost Plus besliste de regering-Bourgeois om het ‘nog eens zonder statiegeld te proberen’. Het schrijnende resultaat is na drie jaar bekend. Het zwerfvuil daalde niet, maar stijgt dramatisch tot jaarlijks volle 22.64 tientonners. De bordjes, de sensibilisering en de boetes leverden nul resultaat op.
De mayonaise pakt niet. Nu stelt milieuminister Zuhal Demir (N-VA) voor om de GAS-boetes voor een weggegooid flesje of blikje te verhogen van 350 euro naar 500 euro. Boetes hebben geen afwerend effect als de pakkans laag is. Een blikje weggooien is op een seconde gebeurd. Het is veel moeilijker te betrappen dan bijvoorbeeld een auto die een half uur verkeerd geparkeerd staat. Of de boete nu 500 of 1000 euro is, dat maakt dus geen verschil.
Daders identificeren is arbeidsintensief en duur. Een verkeerd geparkeerde auto heeft een nummerplaat. Maar niemand hangt zijn naamkaartje aan een weggegooid blikje. Zo riskeert de Vlaamse belastingbetaler dubbel te betalen: éénmaal voor de werkuren van politieagenten die camerabeelden analyseren. En een tweede keer voor de opruimkosten die blijven stijgen tot er statiegeld wordt ingevoerd. Boetes en charters zullen het zwerfafval niet doen dalen. En al zeker niet met de 8.600 ton die nodig is om het doel te halen. Méér van hetzelfde, falende, beleid zal geen trendbreuk veroorzaken.
Daadkracht
Het probleem is zo klaar als een klontje en de oplossing ook. Er hoeft niks meer ‘bestudeerd’ of ‘geëvalueerd’ te worden. Alle noordelijke landen gebruiken nu het beproefde recept van statiegeld. De Belgen lusten er ook pap van. Acht op de tien Belgen is voor, of ze nu links of rechts stemmen. En 205 burgemeesters vragen om Vlaanderen en België met statiegeld weer proper te krijgen.
Ministers zitten niet op hun post om af te wachten. Wel om knopen door te hakken en beslissingen te nemen. Wat is belangrijker? De besognes van enkele supermarkt-CEO’s of de leefomgeving van alle Vlamingen? De Brusselse, Waalse en de federale regering schreven de mogelijkheid van statiegeld wel al in hun respectievelijke regeerakkoorden.
In Nederland start het statiegeld op alle plastic flessen op 1 juli. Op de blikjes eind volgend jaar. Dat heet daadkracht en leiderschap. De VVD van Mark Rutte en D66 van de staatssecretaris werden er electoraal helemaal niet voor afgestraft; ze wonnen de Tweede-Kamerverkiezingen met glans.
Samen vertegenwoordigen wij een Belgische consumentenorganisatie, milieuorganisaties en een boerenorganisatie. We zijn het zeker niet eens over alle milieudossiers. Hierover wel. En met ons ook 1.1.25 gemeenten, organisaties en bedrijven via de Statiegeldalliantie. Vlaamse regering, stop nu eens met rond de hete brij te draaien. Stop met oude wijn in nieuwe zakken te verkopen. Volg het model van het Noorden voor de aanpak van zwerfvuil. En beslis nu eens eindelijk die eenvoudige maatregel waar iedereen om vraagt. Zodat we na de coronacrisis weer kunnen buiten stappen in een veel properder Vlaanderen.
Tom Zoete, de Statiegeldalliantie en Fair Resource Foundation
Eric Claeys, Algemeen Boerensyndicaat (ABS)
Tycho Van Hauwaert, Bond Beter Leefmilieu (BBL)
Simon November, Test Aankoop
