Microplastics zijn kleine stukjes plastic van minder dan 5 millimeter. Ze kunnen onbedoeld worden gevormd wanneer grotere stukken kunststof, zoals autobanden of synthetisch textiel, slijtage vertonen.

Maar ze worden ook doelbewust vervaardigd en toegevoegd aan producten voor specifieke doeleinden. Volgens de European Chemicals Agency ECHA bevinden ze zich in cosmetica, zoals scrubs, in detergenten, schoonmaakproducten, verven, meststoffen en pesticiden. Ze worden ook gebruikt als infill materiaal op sportvelden.

Door toevoeging van microplastics belanden er jaarlijks ongeveer 42.000 ton microplastics in het milieu. Zodra ze in het milieu terechtkomen, zijn ze zo goed als onmogelijk te verwijderen, met negatieve gevolgen voor dieren, planten.

De ontwerp Verordening wil producten verbieden waarbij de toegevoegde microplastics meer dan 0,01 procent van het gewicht uitmaken.

Voorgeschiedenis

In 2017 vroeg de Europese Commissie aan de ECHA om de wetenschappelijke data over microplastics die intentioneel worden toegevoegd te beoordelen. Begin 2018 beloofde de Commissie in haar Plastics Strategy om microplastics te tackelen. Vervolgens stelde de ECHA in 2019 een brede beperking voor op microplastics die in producten in de Europese Unie verhandeld worden. En nu ligt er dus eindelijk een ontwerp op tafel.

De Europese commissie start gesprekken over het voorstel met de Europese lidstaten over het voorstel op 23 september 2022, tijdens een REACH Committee. Vervolgens vinden nog enkele overleggen plaats voordat gestemd wordt.

Naast regels voor micro- en nanoplastics heeft het voorstel ook als doel om burgers van de Europese Unie toegang te geven tot informatie over de chemische stoffen waaraan zij kunnen worden blootgesteld.

Kunstgrasvelden

Milieuorganisatie Recycling Netwerk Benelux reageert: “Na jaren van vertraging, zijn we blij dat de Europese Commissie dit enorme milieuprobleem eindelijk aanpakt. Het is goed dat het ontwerpvoorstel de grootste bron van microplastics, die in rubbergranulaat in sportvelden, aan banden legt. Recycling Netwerk pleit al sinds jaren voor beperkingen en verboden op die granulaire infill van sportvelden”.

Voor sportvelden wordt rubbergranulaat gebruikt. Dit granulaat bestaat grotendeels uit gemalen autobanden, die voornamelijk synthetisch ‘SBR rubber’ bevatten, aangevuld met nieuw synthetisch rubber. Het voorstel van de commissie verbiedt deze granulaire opvulling, met een overgangsperiode van zes jaar.

Dat granulaire instrooimateriaal is de grootste bron van verontreiniging, met lozingen tot 16.000 ton, zegt ECHA.

Nanoplastics

‘’Ook belangrijk is dat de Verordening geen ondergrens bevat en daardoor ook de nanoplastics – de kleinste plastics – reguleert. Dat betekent dat ook microscopisch kleine stukjes plastic worden meegenomen. Juist die nanoplastics worden steeds vaker door wetenschappers aangetroffen in het milieu. Van het ijs op de Noord- en Zuidpool tot enorme hoeveelheden in de Nederlandse Waddenzee, zoals de Universiteit van Utrecht aantoonde in juli”, zegt Recycling Netwerk.

Nanoplastics zijn inbegrepen, behalve “wanneer de concentratie van microdeeltjes van synthetische polymeren niet kan worden bepaald aan de hand van bestaande analysemethoden of begeleidende documentatie”. In dat geval kan een ondergrens voor de grootte van 1 of 3 micrometer van toepassing zijn, afhankelijk van de afmetingen van het polymeer. Dit lijkt de voorzichtige aanpak van een van de ECHA-comités (SEAC) te volgen, wat geen goed nieuws is en moeilijk te handhaven zal zijn.

Verordening

De Europese Commissie heeft gekozen voor het instrument van een Europese Verordening.

“We zijn blij met die keuze ”, zegt Recycling Netwerk: “Een verordening is een bindend wetgevingsbesluit. Zij is onmiddellijk in al haar onderdelen van toepassing in alle lidstaten en heeft voorrang boven de nationale wetgevingen”.

Een “richtlijn”daarentegen is een wetgevingsbesluit waarin slechts doelstellingen worden vastgesteld die alle EU-landen moeten bereiken en binnen een bepaalde termijn in hun nationale wetgeving moeten omzetten. ‘De Single-Use-Plastic Directive (SUPD) is een voorbeeld van zo’n richtlijn, waardoor we verschillende implementatie en ambities zien in de Europese lidstaten, zoals bijvoorbeeld rond hergebruik doelstellingen.

Vervuiling nog deels toegestaan

Het voorstel van de Europese Commissie staat microplastic vervuiling op een aantal punten evenwel nog steeds toe. Zo worden vloeibare en oplosbare polymeren niet meegenomen, evenals niet-koolstofhoudende polymeren. Ook zijn ‘biologisch afbreekbare’ polymeren uitgesloten.

Dat is een risico, gezien het feit dat biologische afbreekbaarheid verschillende gradaties kent en niet goed gedefinieerd is. Een industrieel composteerbaar plastic – dat dus samen met GFT-afval in een speciale installatie verwerkt wordt – heet ook ‘biologisch afbreekbaar’. Dat breekt echter niet af in de natuurlijke omgeving, met dezelfde risico’s als ander plastic.

Daarnaast zijn de zogeheten overgangsperiodes allemaal erg lang. Een is zelfs opvallend lang: de commissie stelt een overgangsperiode van niet minder dan 12 jaar voor voor lipproducten, nagelproducten en make-up.

Publieke consultatie

Onze collega’s van ClientEarth, een internationale NGO bestaande uit advocaten en beleidsexperts, reageerden alvast op het voorstel: “Het is van cruciaal belang dat dit ontwerp de sterkst mogelijke wet wordt als we de vervuiling door microplastics een halt willen toeroepen. Het is nu aan de lidstaten om die verantwoordelijkheid op zich te nemen. Opzettelijk toegevoegde microplastics zijn de best te voorkomen bron van microplasticvervuiling. Eén jaar extra zonder beperking van microplastics kan ertoe leiden dat een equivalent van 1,6 miljard plastic flessen in het milieu terechtkomt”.

In mei nam Recycling Netwerk Benelux deel aan de publieke consultatie rond microplastic vervuiling. “De aankomende Europese wetgeving is een stap in de juiste richting en geeft een signaal af naar bewust vervuilende bedrijven. Tegelijkertijd zijn de onderhandelingen komende maanden cruciaal om tot een ambitieus ontwerp te komen”.

Samen met partnerorganisaties als de Plastic Soup Foundation blijven wij druk zetten op onze overheid om een ambitieuze wetgeving te eisen van Europa.

Naast deze aanpak van intentioneel toegevoegde microplastics, overweegt de Europese Commissie aanvullende opties voor het verminderen van het vrijkomen van onopzettelijk gevormde microplastics in het aquatisch milieu als onderdeel van haar strategie voor kunststoffen en het nieuwe actieplan voor de circulaire economie. Dit gaat volgens de ECHA over nog eens 176.000 ton per jaar in de Europese oppervlaktewateren.