Onderzoeksbureau CE Delft lichtte het Nederlandse statiegeldsysteem door. Het onderzoeksrapport is op maandag 14 april naar de Tweede Kamer gestuurd, met daarbij een beleidsreactie van staatssecretaris Jansen. CE Delft stelt zeven verbeterpunten voor. In dit artikel gaan we in op deze opties, zoomen we in op de reactie van de staatssecretaris, en voegen we onze eerste meningen toe.
Allereerst is het goede nieuws dat CE Delft, staatssecretaris en algemeen publiek enthousiast zijn over het feit dat er statiegeld is op flessen, flesjes en blikjes. In zijn beleidsreactie noemt de staatssecretaris de volgende feiten:
- In 2023 is 74% gewichtsprocent van alle plastic flessen ingezameld (van de 57 miljoen kilo die verkocht is, kwam meer dan 42 miljoen kilogram terug).
- De recycling hiervan, levert een CO2-winst op van 77 kton.
- Door statiegeld is het aantal plastic flessen en blikjes in het zwerfafval met ongeveer 70% gedaald.
- Van de ondervraagde consumenten vindt 80% statiegeld een (heel) goed idee.
De staatssecretaris noemt de statiegeldregeling “doelmatig en effectief”, maar zegt ook: “Tegelijkertijd is duidelijk dat het nog beter kan én moet.” Want duidelijk is dat het wettelijke doel van 90% niet is gehaald.
Zeven beleidsopties
In het omvangrijke onderzoek, waarvoor wij als Fair Resource Foundation ook geïnterviewd zijn, komt CE Delft met zeven punten, die zij beleidsopties noemen, om de statiegeldregelgeving te verbeteren en daarmee het gerealiseerde inzamelpercentage te verhogen.
We vinden dat CE Delft zeven goede verbeteringen noemt, die ervoor zullen zorgen dat het doel van 90% sneller dan nu behaald wordt. We zien dat de staatssecretaris een aantal goede stappen in de juiste richting neemt. Soms zouden deze stappen sneller gezet kunnen worden en soms helaas legt hij een mooie verbetering terzijde. We nemen de zeven beleidsopties stuk voor stuk door en komen tot slot met twee gemiste verbeteringen.
- Verplichten van statiegeld voor kunststof flessen met sappen
Statiegeld voor kunststof flessen is momenteel alleen verplicht voor frisdrank en water. Fabrikanten kunnen ervoor kiezen om ook statiegeld te heffen op flessen met sappen en dat gebeurt ook daadwerkelijk. CE Delft stelt voor om deze vrije keuze te vervangen door een verplichting: “Ongeveer 2,1% van de verkochte kunststof flessen betreft nu sappen zonder statiegeld. Toevoegen van sappen kan dus bijdragen aan het behalen van de inzameldoelstelling. (…) Er zijn geen praktische bezwaren geïdentificeerd om sappen aan het systeem toe te voegen.”
De staatssecretaris zegt te “overwegen of het nodig is om de uitzondering voor sap te behouden of dat die kan komen te vervallen”. Hij verwijst naar het verpakkend bedrijfsleven die voorstander is van het opnemen van sapflessen in het statiegeldsysteem. Door alle sapflessen te betrekken wordt het bovendien voor consumenten duidelijker op welke flessen statiegeld zit.
Als Fair Resource Foundation zeggen wij: heel fijn dat de staatssecretaris op deze lijn zit die wij al langer hebben, omdat het verwarring bij de consument vermindert op welke flessen nu wel of niet statiegeld zit. Wat ons betreft zet hij de overweging snel om in beleid en maakt hij deze verplichting tot een feit. Het gaat hier immers om een beleidswijziging die aansluit op de praktijk, omdat veel producenten immers al statiegeld heffen op hun sappen. Deze wijziging zou snel en zonder weerstand geregeld moeten zijn. Laaghangend fruit dus waar we niet lang op zouden moeten wachten.
- Verplichten van statiegeld voor kunststof flessen met zuivel
CE Delft stelt voor om ook statiegeld te verplichten voor kunststof flessen met zuivel. Want 12,4% van het aantal verkochte plastic flessen bevat nu zuivel. Deze flessen tellen mee voor de inzamelnorm van 90%. Over de zorgen die steeds geuit worden over hygiëne schrijft CE Delft dat deze “in de praktijk in het buitenland beperkt zijn”.
De staatssecretaris gaat niet in deze lijn mee: “Hier spelen diverse praktische bezwaren waardoor een statiegeldverplichting niet voor de hand ligt.” Hij wil onderzoeken hoe de inzameling van deze plastic flessen kan worden verbeterd. Hij overweegt ook flessen met zuivel buiten de 90%-doelstelling te gaan houden: “Ik ben voornemens de ILT een aanwijzing te geven om bij de handhaving van de 90% inzameldoelstelling alleen de flessen te betrekken die nu in het statiegeldsysteem zitten. (…) Dit betekent dat Verpact 90% inzameling moet bereiken, maar dat dit uitsluitend gaat over de flessen waarover statiegeld wordt geheven.”
Wij vinden dit een gemiste kans. Duitsland laat zien dat de inzameling van kunststof flessen met zuivel prima verloopt. Zo kunnen grondstoffen beter benut worden. Deze lijn biedt ook de mogelijkheid dat producenten zuivel gaan toevoegen aan dranken om de statiegeldplicht te ontwijken. Fair Resource Foundation vindt dat de plastic flessen met zuivel onder de inzamelplicht van 90% moeten blijven vallen. Het bedrijfsleven kan ook besluiten om vrijwillig statiegeld op de plastic flessen in te voeren, dus ook op zuivel, en er is dus geen reden om de handhavingsacties door de ILT bij te sturen.
- Verplichten tot het heffen van statiegeld door alle verkooppunten
“Op dit moment zijn producenten en importeurs als normadressaat verantwoordelijk voor het statiegeld”, schrijft CE Delft. Nadeel hiervan is dat er moeilijk opgetreden kan worden tegen het verkopen van verpakkingen waar statiegeld op zou moeten zitten, maar waar het in de praktijk niet op zit. Er zijn nou eenmaal winkels, zowel fysiek als online, die verpakkingen verkopen zonder statiegeld, maar waar wel statiegeld op zou moeten zitten. CE Delft stelt voor een verplichting voor alle verkooppunten op te leggen.
De staatssecretaris is het hiermee eens: “Deze onwenselijke situatie zal worden verholpen door de beleidsoptie op te volgen en het niet langer mogelijk te maken voor verkooppunten om statiegeldflessen en -blikjes te verkopen zonder statiegeld. Dit zal ook de handhaving vergemakkelijken.”
Wij vinden dit pure winst en juichen deze ontwikkeling toe.
- Innameplicht opnemen en nader detailleren in statiegeldwetgeving
CE Delft geeft aan dat een innameplicht kan bijdragen aan het halen van de 90%-norm: “Op dit moment zijn verkooppunten niet wettelijk verplicht om lege verpakkingen in te nemen. Een innameplicht voor verkooppunten zal leiden tot meer innamepunten en kan daarbij bijdragen aan extra inname.” CE Delft ziet dat een innameplicht in lijn is met toekomstige Europese wetgeving en stelt voor de innameplicht nader uit te werken: hoe om te gaan met kleine verkooppunten en met handhaving?
“Gelet op de brede steun voor het principe en het verwachte positieve effect op het innamepercentage, ligt het voor de hand om zo’n verplichting in de regelgeving op te nemen”, schrijft de staatssecretaris. Hij ziet wel praktische bezwaren en uiteenlopende belangen en kondigt een vervolgonderzoek aan op basis waarvan “een keuze kan worden gemaakt of en hoe een innameplicht in de regelgeving wordt opgenomen”. Hij schrijft: “De verwachting is dat het onderzoek in het eerste kwartaal van 2026 naar de Kamer kan worden gestuurd.”
Een innameplicht vinden wij essentieel voor een goed werkend statiegeldsysteem. Daar waar de consument producten koopt, moet hij lege verpakkingen kunnen inleveren en zijn geld terug krijgen. Heel goed dus dat de innameplicht nu eindelijk in beeld is. De staatssecretaris zegt een jaar nodig te hebben voor aanvullend onderzoek, om bijvoorbeeld te kijken naar de positie van kleine winkels en naar handhaving. Maar de vraag is: waarom moet dit zo lang duren? Eerder stond ook al in het Besluit Beheer verpakkingen dat een verkoper van statiegeldflessen ze ook weer moet innemen. Veel landen met statiegeld hebben daarbij al een innameplicht, en ook Verpact is voor een innameplicht, dus laten we hier meer tempo voeren.
- Invoeren verpakkingenbelasting voor producenten naar Noors model
“In de nationale statiegeldregeling is momenteel niet bepaald hoe met niet geretourneerd statiegeld moet worden omgegaan”, schrijft CE Delft, die ziet dat meer niet geretourneerd statiegeld nu leidt tot lagere kosten voor producenten. Als “compenserende prikkel” kan een verpakkingsbelasting naar Noors model worden overwogen. Noorwegen heft op iedere verpakking een “milieutax” die lager wordt naarmate de inzamelcijfers hoger worden, waardoor producten goedkoper worden. CE Delft geeft aan dat deze tax buiten de scope van het onderzoek valt, maar dat dit als flankerend beleid wel kan bijdragen.
De staatssecretaris ziet bezwaren bij dit Noorse model en legt het terzijde. Hij ziet wel dat door consumenten veel statiegeld is betaald dat niet aan ze is uitgekeerd (506 miljoen euro van 2021 tot en met 2024). Hij kondigt wel vervolgonderzoek aan “naar of en hoe in de statiegeldregeling iets kan worden opgenomen over niet-geïnd statiegeld, zoals bijvoorbeeld het wettelijk verplichten van transparantie over de financiën (wat Verpact nu in de praktijk al doet) en het wettelijk verplichten van de investering in het functioneren van het systeem (wat Verpact nu in de praktijk al doet).”
Heel goed, vinden wij, dat de staatssecretaris het onderwerp van niet uitgekeerd statiegeld benoemt. Maar de denkrichting vinden wij mager en uitslaan in het voordeel van de producenten. Samen met Consumentenbond en Milieudefensie vinden wij dat dit door consumenten betaalde statiegeld ook terug moet naar de consument. Wij pleiten voor een retourbonus: de consument betaalt 15 cent statiegeld bij de aankoop van een flesje of blikje en krijgt 20 cent terug bij het inleveren ervan. Volgens AD en Telegraaf zou de ILT daadwerkelijk overwegen om Veropact op te leggen deze bonus in te voeren, wat wij als zeer gewenst beschouwen.
- Europees of meertalig statiegeldlogo
Dat het statiegeldlogo in het Nederlands is, beperkt toeristen en anderstaligen om lege verpakkingen in te leveren, schrijft CE Delft, die pleit voor een Europees of meertalig logo. In 2029 zou er vanuit de Europese Verordening Verpakkingen en Verpakkingsafval (bekend als: PPWR) een Europees logo komen, maar landen kunnen hierop vooruitlopen.
De staatssecretaris lijkt op dit punt geen voorlopersrol te willen spelen: “De punten die in het evaluatierapport benoemd worden, zullen meegenomen worden in de feedback richting de Europese Unie in het ontwerpen van het statiegeldlogo.”
Wij zijn het met de onderzoekers eens dat een Europees of meertalig logo nodig is. Maar als wij de PPWR goed begrijpen, wordt het Europese logo niet verplicht gesteld, en is zo’n geharmoniseerd logo slechts een mogelijkheid. Terugvallen op de PPWR biedt hier te weinig zekerheid, en we roepen producenten op snel een meertalig logo in te voeren. Net als beter te communiceren richting toeristen en anderstaligen om hen te bewegen meer lege verpakkingen in te leveren.
- Verhogen statiegeld
De laatste beleidsoptie van CE Delft is een politiek gevoelige: het verhogen van het statiegeldbedrag: “Het verhogen kan een financiële prikkel geven aan groepen, zoals jongeren, om meer verpakkingen met statiegeld in te leveren”. Het kent ook nadelen, schrijven de onderzoekers, zoals diefstal en het openbreken van prullenbakken. CE Delft doet geen concreet voorstel tot welk bedrag het statiegeld verhoogd kan worden.
De staatssecretaris gaat niet met deze optie verder. Hij noemt onder meer als reden dat consumenten aangeven deze prikkel niet nodig te hebben en dat de Nederlandse bedragen in lijn zijn met Europese landen.
Maar, verhoging van het statiegeld draagt wel degelijk bij aan meer inzameling, blijkt uit onderzoek van Reloop. Noorwegen bijvoorbeeld krikte het inleverpercentage van blikjes op van 84,3% naar 93% door het statiegeldbedrag in 2018 met omgerekend tien eurocent te verhogen. De Amerikaanse staat Oregon deed het inleverpercentage van alle drankverpakkingen van 73% naar 86% stijgen in twee jaar tijd door het statiegeld met vijf dollarcent te verhogen. Een verhoging van statiegeld in de Canadese staat Alberta zorgde voor 12% meer inlevering in een periode van drie jaar tijd. Ook in Nederland zou verhoging van statiegeld vermoedelijk leiden tot meer inzameling, denken wij. De staatssecretaris ontwijkt hier de politieke keuze die dus gevoelig maar wel nodig is.
Gemiste voorstellen
CE Delft komt met zeven verbeteringen die wij goed kunnen onderschrijven. Tussen deze zeven punten missen wij nog twee eigen voorstellen om het statiegeldsysteem te verbeteren. Dat zijn:
a) Verminder de uitzonderingen:
CE Delft kijkt weliswaar naar de dranksoorten die wel of niet onder statiegeld vallen en zegt dat statiegeld op flessen met sap en zuivel goed kan werken. Als Fair Resource Foundation vinden we ook dat de uitzonderingen op de soorten verpakkingen verminderd moeten worden. Zo zit er geen statiegeld op drankkartons en drinkzakjes en wij vinden dat hier wel statiegeld op moet komen.
Als statiegeld vanwege de verpakking zelf een probleem zou zijn voor de inname, dan horen deze verpakkingen niet op de markt te zijn. Door ofwel op alle drankverpakkingen statiegeld te heffen, ofwel verpakkingen zonder statiegeld van de markt te halen, maken we de markt trouwens ook eerlijker voor producenten. Iedereen doet aan statiegeld, ontwijken is niet meer mogelijk, en de consument weet waar die aan toe is.
b) Sta ook gedeukte verpakkingen toe
Drankverpakkingen moeten nu intact ingeleverd worden, anders weigert de machine ze. Met als reden dat herkenbaar moet zijn dat er in Nederland statiegeld voor is betaald. Maar een leesbare streepjescode op een gedeukte verpakking bewijst dit al, en een medewerker kan een Nederlandse verpakking eenvoudig herkennen. De consument heeft geen boodschap aan de beperkingen van een automaat. Als er statiegeld is betaald, moet het worden teruggegeven.
Hoe nu verder?
“De Tweede Kamer wordt in het eerste kwartaal van 2026 geïnformeerd over de resultaten van de onderzoeken naar zuivelflessen en de innameplicht en eventuele volgende stappen”, schrijft de staatssecretaris. Verbeteringen in de statiegeldregelgeving zijn dus op komst, maar het is wel nog even wachten. Vanwege het belang van het behoud van grondstoffen en het voorkomen van zwerfafval zouden wij pleiten voor meer tempo. Maar het is natuurlijk wel goed nieuws dat CE Delft zo grondig aantoont dat statiegeld werkt, en nog beter kan werken.
Gerelateerde tags
Het middenveld mag niet genegeerd worden bij de herziening van de Belgische verpakkingsakkoord
[Persbericht] Belgische burgers helpen de industrie om meer dan 50kg verpakkingen per jaar te recycleren. 17% van het zwerfvuil in Vlaanderen wordt opgeruimd door zwerfvuilvrijwilligers. Toch hebben ze geen inspraak in hoe het verpakkingsbeheer de komende jaren zal vorm krijgen. Middenveldorganisaties roepen Minister Brouns en het Interregionaal Verpakkingscommissie op om hen niet te negeren bij de herziening van de Belgische verpakkingswetgeving.
Evaluatie van de hergebruik maatregelen
Europa streeft naar een circulaire economie waarin hergebruik de norm is en de wegwerpmaatschappij wordt teruggedrongen. De Single-Use Plastics Directive (SUPD) en de Packaging and Packaging Waste Regulation (PPWR) bevatten diverse maatregelen om eenmalige verpakkingen te verbieden of te verminderen.
Statiegeld: Verpact draait en is ineens voor innameplicht
Vandaag komt de Volkskrant met opmerkelijk nieuws: Verpact zegt opeens voor de innameplicht voor flesjes en blikjes te zijn. Hiermee is Verpact van standpunt veranderd en dit zal wel aan de slechte innamecijfers liggen.