De regering heeft in de wet vastgelegd dat statiegeld op blikjes per 31 december 2022 van start gaat. De staatssecretaris kondigde de maatregel op 3 februari 2021 aan in een brief aan de Tweede Kamer. Deze stap kwam er na jaren van debat. De grote maatschappelijke steun voor statiegeld op blik, mede zichtbaar gemaakt door de Statiegeldalliantie en haar “Statiegeld Yes We Can!”-campagne, gaf uiteindelijk de doorslag.

Het bedrijfsleven kreeg meer dan 1 jaar en 10 maanden voorbereidingstijd, van 3 februari 2021 tot en met 31 december 2022. Dat is ruim meer dan de vuistregel van ongeveer 1 jaar voorbereidingstijd die normaliter wordt aangehouden.

Het bedrijfsleven kondigt wetsovertreding aan

Maar het Afvalfonds verklaarde in juni 2022 eenzijdig en doodleuk dat het bedrijfsleven pas vanaf 1 april 2023 het statiegeldsysteem zou klaar hebben voor blikjes. Drie maanden na de wettelijke invoerdatum dus. Dit is niet een besluit dat zij zomaar kunnen nemen; het is een aankondiging van een wetsovertreding.

Als motivatie verwijst het Afvalfonds naar “een tekort aan grondstoffen en personeel”. Echter, het bedrijfsleven heeft zelf veel tijd verspild door de weerstand van de supermarkten. Zij weigerden bijna een jaar lang om blikjes in te nemen in de supermarkt, waar de blikjes toegevoegd kunnen worden aan het reeds bestaande systeem voor glazen bierflessen en grote en kleine plastic flessen. Pas in maart dit jaar verklaarden de supermarkten blikjes toch in te gaan zamelen, één dag voordat het bedrijfsleven zich moest verantwoorden in de Tweede Kamer. Dat ze in feite minder tijd hebben genomen om het systeem op te zetten, is dus veroorzaakt door hun eigen weerstand op het dossier. Hier hebben we het kabinet al vroegtijdig voor gewaarschuwd.

Dwangsommen

Staatssecretaris Vivianne Heijnen reageerde op het bericht van het Afvalfonds het “zeer teleurstellend” te vinden dat de sector de wettelijke deadline niet haalt. De Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) schreef op 30 september 2022 preventieve dwangsombesluiten uit. Die voorzien dat wanneer het statiegeldsysteem niet in werking is per 31 december er dwangsommen voor het bedrijfsleven volgen die kunnen oplopen tot 28 miljoen euro. De hebben tot doel het bedrijfsleven te motiveren om zich alsnog aan de wettelijke deadline te houden, of op zijn minst het statiegeldsysteem zo snel mogelijk op te zetten.

De ILT heeft alle zienswijzen zorgvuldig gewogen, en oordeelde dat “het bedrijfsleven onvoldoende actie onderneemt om het heffen van statiegeld op blikjes vanaf 1 januari 2023 alsnog te realiseren”. Daarnaast concludeert het ILT ook dat het Afvalfonds onvoldoende hard heeft kunnen maken dat een uitstel tot 1 april 2023 gerechtvaardigd is. “Het is al bijna 2 jaar bekend dat deze wet eraan komt. Er zijn voorbeelden bij supermarkten en bedrijven die al wel de blikjes innemen. Er is voldoende voorbereidingstijd geweest en er zijn voorbeelden dan het kan. De sector blijft echter terugtrekkende bewegingen maken. Het is een verantwoordelijkheid van de sector om dit alsnog voor elkaar te krijgen. Iedereen begrijpt dat het invoeren van statiegeld op blikjes een belangrijke bijdrage levert aan het hoogwaardig recyclen van grondstoffen en het tegengaan van zwerfafval en dus aan de circulaire economie”, aldus Karin Visser, directeur toezicht en opsporing bij de ILT.

Raad van State

Recycling Netwerk was tevreden met het initiële handelen van de ILT en de aangekondigde dwangsommen. Het bedrijfsleven tekende bezwaar aan. Onverwachts kondigde de ILT in oktober aan de werking van de dwangsombesluiten op te schorten tot 3 februari 2023. Feitelijk zou dit betekenen dat de dwangsommen nog niet van kracht gaan per 31 december 2022 en dat het bedrijfsleven op dat moment dus zonder enige consequentie de wet kan overtreden.

Recycling Netwerk Benelux is betrokken bij de zaak omdat we al in augustus een voorwaardelijk handhavingsverzoek hebben ingediend bij de ILT. Vanuit die betrokkenheid vragen wij nu de Raad van State om uitspraak te doen over deze voorgenomen opschorting. Vertegenwoordigd door Hörchner Advocaten pleiten wij ervoor dat de dwangsommen wél per 31 december 2022 van kracht zullen zijn omdat vanaf dat moment het bedrijfsleven in overtreding is. Deze dwangsommen zijn het instrument om het bedrijfsleven vóór 31 december 2022 te motiveren zich alsnog aan de wet te houden, of anders om het statiegeldsysteem zo snel mogelijk na deze wettelijke deadline klaar te hebben.

Het belang van deze rechtszaak 

De wet is heel duidelijk. Het bedrijfsleven heeft bovendien bijna twee jaar voorbereidingstijd gehad. Dat het Afvalfonds en de aangesloten bedrijven simpelweg aankondigen dat ze de wet niet gaan respecteren, en zich proberen te onttrekken aan de consequenties daarvan, vinden we hallucinant. Iedereen moet de wet respecteren. Daarom is het zo belangrijk dat de dwangsommen per 31 december 2022 in werking kunnen gaan.

We verwachten daarbij ook van staatssecretaris voor Infrastructuur en Waterstaat Vivianne Heijnen dat ze deze houding van het bedrijfsleven sterker veroordeelt dan wat ze tot nu heeft gedaan. Want wanneer het bedrijfsleven zich bij elk stuk milieubeleid waar ze geen zin in heeft zo gaat opstellen en de wetten van het kabinet consequentieloos aan de kant schuift, is het einde zoek.

De zitting met pleidooien vondt donderdag 24 november plaats bij de Raad van State in Den Haag. De Raad van State spreekt zich uit in de week van 28 november 2022.

Volledig document “Gronden Voorlopige Voorziening  (Download PDF)

In de media 

• Trouw, Uitstel van statiegeld op blikjes is ‘een middelvinger naar de overheid’, 21 november 2022
• NPO Radio 1, Afvalfonds Verpakkingen reageert op onvrede uitstel blik-statiegeld: ‘We hebben alles op alles gezet’, 22 november 2022
• AfvalOnline, Geschil over statiegeldsysteem op blik “een prachtige casus”, 24 nobember 2022