Verhoogd statiegeld of een retourbonus – Verpact vecht nieuwe Last onder Dwangsom aan bij Raad van State

Financiële prikkel

Deze keer gaat het om een financiële prikkel die consumenten moet stimuleren om meer flessen in te leveren. De ILT stelt dat Verpact tijdelijk ofwel het statiegeld op flessen en flesjes met 15 cent verhoogt, ofwel aan de consument een retourbonus van 15 cent geeft. Dit betekent dat de consument ofwel 30 cent voor een kleine en 40 cent voor een grote fles betaalt en terugkrijgt, ofwel 15 respectievelijk 25 cent betaalt en dan 30 respectievelijk 40 cent terugkrijgt. Als Fair Ressource Foundation pleiten we al langer voor een retourbonus, waarbij wij voorstelden een bedrag van 5 cent extra terug te geven. In de LoD laat de ILT het aan Verpact om te kiezen, waarbij een combinatie van beide punten ook mogelijk is. Verpact moet dit geregeld hebben per 1 januari 2026, stelt de ILT. Als niet, dan volgt een boete van 21 miljoen euro.

De ILT legde deze LoD op 3 september op aan Verpact. De producentenorganisatie is het inhoudelijk niet eens met de LoD: verhoging van statiegeld zou niet werken en een retourbonus is nog nergens geïntroduceerd. Daarbij vindt Verpact dat de Nederlandse inzamelcijfers in gelijke pas lopen met andere landen waar statiegeld is ingevoerd. Verpact werkt, conform de LoD van vorig jaar, aan meer uitbetalende innamepunten. De organisatie stapte daarom naar de Raad van State om middels een voorlopige voorziening een schorsing van de last te vragen. De behandeling vond plaats in een zitting op donderdag 22 november.

Verhoging van statiegeld

Bij de zitting tussen ILT en Verpact ging het dus om verhoging van statiegeld al dan niet in combinatie met het teruggeven van extra geld. Verhoging van statiegeld werkt, weten we vanuit het buitenland. In Noorwegen ging het inleverpercentage van blikjes van 84,3% naar 93% door het statiegeldbedrag in 2018 met omgerekend tien eurocent te verhogen. In de Amerikaanse staat Oregon steeg het

inleverpercentage van alle drankverpakkingen van 73% naar 86% in twee jaar tijd na verhoging met vijf dollarcent. De Canadese staat Alberta zag 12% meer inlevering in een periode van drie jaar tijd na verhoging van statiegeld. Ook de door Verpact zelf geïnitieerde onderzoeken van Strategy& en Ipsos laten zien dat er bij een hoger statiegeld een hogere inleverbereidheid is bij Nederlandse consumenten.

Verhoging van statiegeld is zeker geen raar idee als de inflatie erbij betrokken wordt. In het jaar 2000 bedroeg het statiegeld op grote flessen 1 gulden. Omgerekend naar nu is dat een bedrag van bijna een euro. In 2002 werd het bedrag voor statiegeld bepaald op € 0,25 en als dat met de inflatie zou zijn meegegroeid zou dit nu een bedrag van € 0,40 zijn. Verhoging met 15 cent, zoals de ILT nu oplegt, is kortom reëel.

Verpact vindt de retourbonus ongeschikt, mede omdat er nog geen onderzoek naar is gedaan. Feitelijk klopt dat, als je strikt naar statiegeld op drankverpakkingen kijkt. Maar collega-producentenorganisatie Stichting Open heeft op het gebied van elektronische apparaten goede ervaringen opgedaan met een retourbonus. Want sinds 2022 heeft Stichting Open een stimuleringsregeling waarbij bedrijven een financiële vergoeding krijgen als zij apparaten gescheiden aanbieden aan verwerkers. Deze regeling is zo succesvol dat die verlengd is.

Overige punten zitting

Volgens Verpact lopen de Nederlandse inzamelcijfers in pas met andere landen die statiegeld hebben ingevoerd. Twee jaar zou volgens Verpact te krap zijn om de 90% te halen en daarom zou deze tweede LoD onredelijk zijn. Echter, andere landen hebben laten zien dat het wel snel kan. Litouwen voerde statiegeld in 2016 in en in twee jaar steeg het inzamelpercentage van 74% naar 92%. Slowakije voerde in 2022 statiegeld in en de inzameling ging in twee jaar tijd van 71% naar 90%. Beide landen kennen, net als in Nederland, een wettelijk doel van 90% en beide landen haalden dat in twee jaar tijd.

Overigens, feitelijk was er in Nederland meer tijd om die 90% te halen. Want de Tweede Kamer sprak in al 2018 uit dat er statiegeld op flesjes zou (moeten) komen. De vooraankondiging ervan werd op 4 maart 2019 gepubliceerd. Op 6 maart 2020 werd de definitieve publicatie gepubliceerd. In juli 2021 werd statiegeld op flesjes uiteindelijk ingevoerd. Zo beschouwd had het bedrijfsleven dus zo’n drie tot vier jaar om zich voor te bereiden op de afvalbeheersstructuur, die vanaf 2021 noodzakelijk was. Maar de industrie deed dat niet, met als gevolg dat de inzameling van 90% voor flesjes flink uit zicht is.

Andere Last onder Dwangsom

Om de inzameling omhoog te krijgen zijn er volgens Verpact vooral extra automaten nodig. De producentenorganisatie zegt druk bezig te zijn met het realiseren van extra uitbetalende innamepunten. Dit is niet alleen logisch en terecht, maar ook noodzakelijk. De ILT legde in juli 2024 middels een Last onder Dwangsom aan Verpact op voor 1 januari 2027 5.400 extra uitbetalende punten te realiseren. Goed dus dat Verpact hiermee bezig is, maar het is maar de vraag of Verpact dit gaat halen: uit eigen cijfers over Q3 2025 blijkt dat Verpact 592 innamepunten achterloopt op hetgeen wat de ILT heeft geëist.

Maar: mag de ILT wel twee Lasten onder Dwangsom tegelijk opleggen? De toezichthouder vindt van wel, maar de producentenorganisatie vindt van niet. De rechter stelde hier een aantal kritische vragen over. Mocht de Raad van State meegaan in de redenering van Verpact, dan zou dit significante gevolgen kunnen hebben voor de slagkracht van de ILT en andere handhavende toezichthouders. Als de rechter van oordeel is dat er gedurende een LoD geen nieuwe LoD mag worden uitgevaardigd, dan roept dit principiële vragen op over de mogelijkheden die de ILT heeft om effectief te handhaven.

FRF zich gevoegd als belanghebbende

Fair Resource Foundation voegde zich in de zitting als belanghebbende. Wij hebben altijd al gezegd dat een hoger statiegeld reëel is. Sinds een jaar pleiten wij voor een retourbonus, waarbij wij hebben gezegd dat die bonus een bedrag van 5 cent moet bedragen. Het dwangsombesluit van de ILT vinden wij dus redelijk. Wel vinden we dat de LoD van de ILT niet streng genoeg is en dat het boetebedrag van 21 miljoen omhoog moet. Zeker gezien de enorme omvang van 506 euro aan niet-uitgekeerd statiegeld.

Directeur Rob Buurman zei in de rechtszaal dat het statiegeldsysteem van iedereen is: “We hebben er allemaal mee te werken en hebben allemaal belang bij een goed werkend systeem. Ook al is het systeem nog niet perfect, het werkt wel.” Door statiegeld is immers het aantal plastic flessen en blikjes in het zwerfafval met ongeveer 70% gedaald, stelde de staatssecretaris. Ook de producenten profiteren: inmiddels bestaan nieuwe plastic flessen al voor de helft uit gerecycled materiaal (zie deze site en dan de visual ‘Gerecycled PET in PET-flessen). Producenten verminderen met dank aan statiegeld de klimaatimpact van hun verpakkingen. 

In deze voorlopige voorziening doet de Raad van State op 4 december uitspraak. We zullen dan weten of het verzoek van Verpact om verhoging van statiegeld uit te stellen, gehonoreerd wordt.