Samen met CBL en FNLI kondigde Afvalfonds Verpakkingen eind vorig jaar een plan aan voor de inzameling van blikjes in onbemande statiegeldmachines in de publieke ruimte, buiten de supermarkten om, omdat deze weigeren om naast glazen en plastic flessen ook de blikjes in te zamelen.

In opdracht van Recycling Netwerk Benelux toetste het consultancybureau Eunomia, bekend van haar werk voor de Europese Commissie, of het Afvalfonds Verpakkingen met dit plan aan de wettelijke targets zal voldoen: een operationeel inzamelsysteem tegen de deadline van de start van statiegeld op blikjes op 31 december 2022; en een retourpercentage van 90% blikjesinzameling halen tegen 2024.

De Tweede Kamer houdt op 10 maart een technische briefing en rondetafelgesprek over het plan van Afvalfonds.

Te veel blikjes verloren door consumentonvriendelijke opzet

“De doelstelling van 90% gescheiden inzameling bereiken, betekent de beste statiegeldsystemen ter wereld evenaren”, aldus Eunomia, en de beste systemen stellen mensen centraal omdat participatie uiteindelijk bepaalt of het systeem een succes wordt of niet. Na vergelijking met andere succesvolle statiegeldsystemen, concludeert Eunomia dat het plan van het Afvalfonds Verpakkingen onvoldoende consumentvriendelijk is om te verwachten dat een 90% retourpercentage wordt behaald.

Eunomia merkt op dat er wereldwijd geen enkel systeem is dat zonder inname bij supermarkten (return-to-retail) de wettelijk vereiste 90% inzameling haalt. Dat de klant zijn statiegeldflesjes in de supermarkt kan binnenbrengen, maar voor zijn blikjes ergens anders heen moet, is een unicum en maakt het systeem minder klantvriendelijk.

Bovendien breekt dit met bestaande routines. De voorkeur van 89% de Nederlandse consumenten is om ook blikjes naar de supermarkt terug te brengen. Eunomia schrijft dat dit parallelle systeem lastiger te begrijpen en te gebruiken zal zijn. Eunomia sluit zelfs niet uit dat mensen gedwongen hun statiegeld moeten opgeven.

Innamepunten

Het Afvalfonds Verpakkingen wil inzamelen in innamepunten op maximum 500 meter van de supermarkten. Eunomia schat dat de consument bij 20% van de supermarkten zo’n extra 4 minuten moet omlopen, en bij 40% minstens 2 minuten. Op de korte afstanden die consumenten in Nederland gemiddeld moeten afleggen richting de supermarkt, verwacht Eunomia dat deze extra afstand zal doorwegen voor consumenten. Daarbij heerst er ernstige twijfel of aan deze regel van 500 meter vastgehouden zal worden.

De 3.300 inzamelpunten die het Afvalfonds voorziet, liggen ver onder het aantal inzamelpunten bij statiegeldsystemen die retourpercentages van 90% behalen. Waar het Afvalfonds 2,5 statiegeldmachines en 1,9 inzamelpunten per 10.000 inwoners voorziet, ligt dit bijvoorbeeld in Duitsland op respectievelijk 5,3 statiegeldmachines en 16 inzamelpunten.

Eunomia haalt ook aan dat EY Parthenon al in 2019 in een studie in opdracht van de Nederlandse overheid berekende dat er ongeveer 12.000 innamelocaties in verkooppunten nodig zijn om een inzamelpercentage van 92-93% te bereiken.

Eunomia concludeert dat de combinatie van al deze risico’s waarschijnlijk “een cumulatief effect [zullen] hebben dat ertoe leidt dat er teveel blikjes ‘verloren’ zullen gaan om de doelstelling van 90% te halen”.

Problematisch om deadline te halen

Eunomia onderzocht ook of het Afvalfonds hun plan kan uitrollen tegen de start van het statiegeld op blikjes per 31 december 2022. Afvalfonds belooft voor die tijd 1.300 statiegeldmachines buiten de winkel en op high traffic locaties, en 1.500 aanvullende locaties gegarandeerd door supermarkten klaar voor gebruik te hebben.

Eunomia benoemt het gebrek aan uitwerking van het plan en het ontbreken van transparantie over de huidige stand van zaken, zelfs richting gemeenten aan wie het Afvalfonds een cruciale rol toebedeelt in de uitrol.

Het parallelle systeem van het Afvalfonds, met innamepunten op nieuwe locaties die geen eigendom zijn of onder toezicht staan van verkooppunten, brengt exceptionele uitdagingen met zich mee op het gebied van locatiebepaling, vergunningen, installatie, logistiek en onderhoud. Het is daardoor veel complexer dan uitrol in andere landen, of de eerdere uitbreiding naar kleine plastic flesjes.

De meest recente uitrol van een statiegeldsysteem in Europa was Litouwen. Ze werken met inname in supermarkten. Ze kennen dus al die specifieke knelpunten in verband met publieke ruimte niet. Toch deden ze er alsnog meer dan 12 maanden over om zo’n 1.000 statiegeldmachines te plaatsen in supermarkten.

Eunomia beschouwt het als problematisch om dit allemaal binnen de wettelijke termijn te regelen en geeft aan dat enkele geïnterviewde gemeentelijke deskundigen zelfs van mening zijn dat dit niet mogelijk is. Het is voor Eunomia duidelijk dat de deadline “erg uitdagend” is gezien de operationele opzet van het voorstel.

Het volledige rapport

Eunomia. Deposit Return in the Netherlands – An assessment of the Afvalfonds proposal for beverage can collection in the public domain (PDF downwload)

In de media

Trouw, Onderzoeksbureau: Blikjes blijven zwerven als je ze niet in de supermarkt inzamelt, 3 maart 2022

BNNVARA, ‘Inzameldoel statiegeldblikjes niet haalbaar met huidig plan’, 3 maart 2022