Dat schrijft een groep Nederlandse wetenschappers die op initiatief van Recycling Netwerk en Het Groene Brein een rapport schreven hoe de Nederlandse overheid zulke doelstellingen kan vaststellen.
De wettelijke doelstellingen zijn nodig om de belofte van de overheid waar te maken: Het Nederlandse grondstoffengebruik vóór 2030 halveren en vóór 2050 minimaliseren. Zo wordt Nederland minder afhankelijk van grondstoffen uit het buitenland en kan de milieudruk van onze productie en consumptie omlaag.
De groep academici bestaat uit José Potting van Recycling Netwerk Benelux, Ernst Worrell van Universiteit Utrecht, Arnold Tukker van Universiteit Leiden, Antoine Heideveld van Het Groene Brein, Marko Hekkert van Universiteit Utrecht en Jacqueline Cramer van Universiteit Utrecht en voormalig milieuminister.
Download het volledige rapport
Download de samenvatting
Problemen van Nederlands grondstoffengebruik steeds nijpender
De aanvoer van grondstoffen en daaruit geproduceerde materialen en producten was al ernstig verstoord door vooral de coronapandemie en het dwarsliggende schip in het Suezkanaal vorig jaar. De oorlog van Poetin in Oekraïne doet daar een flinke schep bovenop, en voegt er nog eens een mondiale voedselcrisis aan toe. De Nederlandse overheid worstelt ook al geruime tijd hoe de klimaatcrisis en stikstofcrisis onder controle te krijgen. Bovendien spelen er tal van andere milieuproblemen, zoals de plastic soep in de zee en ziekmakend fijnstof door hoogovens.
Oorsprong voor al deze milieukwesties is de winning en verwerking van grondstoffen tot materialen en producten en uiteindelijk als afval. Daarnaast leidt het huidige grondstoffengebruik tot slechte arbeidsomstandigheden bij de winning, en lokaal tot sociale problemen en conflicten rond de winning en verwerking.
Alle reden dus om haast te maken met het terugbrengen van de Nederlandse grondstoffen- en materialenhonger. Doelstellingen voor minder productgebruik (preventie), vervanging van eenmalige door herbruikbare producten (hergebruik), en meer en betere recycling helpen producenten om hiertoe de juiste prioriteiten te stellen bij verduurzaming van hun producten.
Beleid stuurt nog niet op preventie boven hergebruik, en hergebruik boven recycling
Het Nederlandse circulaire-economiebeleid wil de hoeveelheid grondstoffen vóór 2030 halveren en vóór 2050 minimaliseren. Een belangrijke rol hierbij speelt een ladder van 9 circulariteitsstrategieën die zijn samen te vatten in preventie (minder producten gebruiken), hergebruik (vervanging van eenmalige door herbruikbare producten), en meer en betere recycling. Daarbij staat preventie boven hergebruik en hergebruik boven recycling.
Het Nederlandse kabinet voerde vorig jaar gecombineerde doelstellingen voor verpakkingen in. Hiermee worden producenten verplicht om van alle jaarlijkse gebruikte verpakkingen minimaal het voorgeschreven percentage te hergebruiken, of te recyclen. Dit zou hergebruik moeten stimuleren, maar de Raad van State betwijfelt dit omdat de voorgestelde gecombineerde doelstellingen bij invoering al door recycling alleen woerden gehaald.
De Nederlandse overheid negeert bovendien haar eigen voorkeur voor hergebruik boven recycling door beide in één verplicht percentage te combineren. Dat is de strekking van het advies over de gecombineerde doelstellingen van de Raad van State, het hoogste rechtsorgaan dat de overheid adviseert over nieuwe wet- en regelgeving. Het roept bij de Raad van State de vraag op waarom de overheid niet heeft gekozen voor aparte minimumdoelstellingen voor hergebruik naast de al lang bestaande recyclingdoelstellingen.
De systematiek voor het vaststellen van de gecombineerde doelstellingen laat rekenkundig verder ook niet toe om aparte doelstellingen voor preventie in de zin van minder productgebruik vast te stellen, constateert de groep van Nederlandse wetenschappers in het rapport ‘Op weg naar circulaire doelstellingen voor preventie, hergebruik en recycling. Dat terwijl het Nederlandse beleid dus preventie boven hergebruik en recycling stelt.
Preventie als minder producten in kiloton (niet per se in aantal)
Preventie betekent hier minder productgebruik in gewicht. Dat kan door minder producten in aantal te gebruiken, zoals door autodelen of smartphones met veel functies in één (telefoon, camera, digitaal nieuws etc.), maar ook door producten materiaal-efficiënter te ontwerpen.
Nieuwe doelstellingen nodig voor preventie, hergebruik, en meer en betere recycling
De beperkingen van de gecombineerde doelstellingen hebben de Nederlandse wetenschappers gestimuleerd een set van criteria op te stellen waar nieuwe doelstellingen voor preventie (minder gebruik van producten), hergebruik (vervanging van eenmalige door herbruikbare producten), en meer en betere recycling aan moeten voldoen. Op basis hiervan hebben ze vervolgens een nieuwe systematiek ontwikkeld voor het vaststellen van die doelstellingen. Om te laten zien hoe dat werkt, pasten ze deze systematiek toe op glasverpakkingen.
Het voorbeeld voor de glasverpakkingen laat zien dat meerdere combinaties van preventie, hergebruik en meer en betere recycling tot eenzelfde grondstoffenreductie leiden. Dit geeft de overheid ruimte om samen met producenten en belanghebbenden de meest wenselijke combinatie vast te stellen.
Voor het glasverpakkingsvoorbeeld blijkt hergebruik bijna even effectief als preventie. Dat komt omdat herbruikbare glasverpakkingen, nu vooral bierflesjes, wel 20 á 30 maal kunnen worden hergebruikt. Bij andere verpakkingen en producten, als ze al worden hergebruikt, ligt het aantal hergebruiken doorgaans veel lager. Preventie is dan veruit effectiever dan hergebruik.
Door meer en betere recycling kan het grondstoffengebruik theoretisch wel, maar in de praktijk niet volledig worden teruggedrongen. Vergeleken met verpakkingen van andere materialen scoort recycling van glasverpakkingen goed, maar er moet nog veel gebeuren alvorens hooguit zo’n 60% grondstoffenreductie als realistisch haalbaar maximum te bereiken.
Doelstellingen in Nederlands en Europees beleid wettelijk vastleggen
Op dit moment beraadt de Europese Commissie zich al op aparte doelstellingen voor hergebruik van verpakkingen. De milieuministers van Oostenrijk, Denemarken, Luxemburg, Nederland en Zweden pleiten er in een gezamenlijke brief van 31 januari 2022 aan de Europese Commissie voor om óók doelstellingen voor minder verpakkingsgebruik (preventie) vast te stellen. De Nederlandse wetenschappers gaan hun systematiek daarom ook bij de Europese Commissie onder de aandacht brengen.
Als de Europese Commissie besluit tot aparte doelstellingen voor preventie, hergebruik, en meer en betere recycling, dan zijn alle lidstaten en ook Nederland verplicht in deze doelstellingen over te nemen. Zover is het nog niet.
Op 14 juli 2021 is de PBL Policy brief – “Mogelijke doelen voor een circulaire economie” aangeboden aan de Tweede Kamer. Met deze concretisering van doelen voor de circulaire economie wordt vanuit de vijf transitieagenda’s een volgende stap gezet in het realiseren van de doelstelling voor 2030. In het doelentraject ‘Transitieagenda Consumptiegoederen’ zijn voor vijf productgroepen doelen geformuleerd. Verpakkingen en verbruiksartikelen is er hier één van. De systematiek voor het vaststellen van circulaire doelstellingen kan nu alvast worden ingezet om de grondstoffenreductie bij realisering van deze doelen te berekenen, maar beoogt uiteindelijk uitbreiding van productbesluiten met circulaire doelstellingen.
Over Het Groene Brein en Recycling Netwerk
Het Groene Brein vormt de brug tussen wetenschap en praktijk in het kader van de circulaire economie en andere duurzame transities. Met haar netwerk van 170 wetenschappers uit allerlei disciplines maken we concrete stappen naar een duurzame, inclusieve economie.
Recycling Netwerk Benelux (RNB) is een zelfstandige milieuorganisatie die werkt rond het thema van grondstoffen en de impact ervan. Ons doel is het zoveel mogelijk beperken van de milieuschade die wordt veroorzaakt door de winning en verwerking van grondstoffen tot materialen en producten, en bij de verwerking van afgedankte producten.
Download het volledige rapport
Download de samenvatting
